Sinds afgelopen november heb ik een E-bike in mijn bezit om me op de kortere afstanden wat sneller te kunnen verplaatsen. Maar die is natuurlijk ook te gebruiken voor de iets langere afstanden. Waar ik eerder dit jaar al het Duits lijntje heb afgefietst, blijf ik deze keer dichter bij huis en is de afstand ook een stuk korter. In het kader van burn-out therapie moet ik ‘leuke dingen’ gaan doen en dus vertrek ik van huis. Fiets met me mee van Almelo naar Mariënberg, langs een van de kortere spoorlijntjes die we hebben in ons land.
Almelo-Mariënberg
Deze spoorlijn voert over net geen 19 kilometer spoor van niks naar nergens, want zeg nou eerlijk: alleen Almelo is enigszins van belang aan deze lijn. Maar de lijn heeft ooit wel een historische meerwaarde gehad; het was namelijk bij de aanleg in 1906 van belang als schakel in het goederenspoornetwerk van het NOLS, de Noordoosterlocaalspoorwegmaatschappij, tussen Delfzijl in de provincie Groningen en Twente. Goederentreinen reden via de lijn van Almelo naar Mariënberg over Emmen en Stadskanaal naar Groningen en Delfzijl. Maar rondom de Tweede Wereldoorlog viel het NOLS in delen uit elkaar en verloor de lijn van Almelo naar Mariënberg eigenlijk zijn meerwaarde, op een enkele goederentrein na.
Bron: Wikipedia.
Voor het reizigersvervoer stelde de lijn al helemaal niks voor. NS reed hier ooit met plan X-treinstellen een uursdienst met in de spits een aantal extra ritten. Het was dan ook een verlieslatende lijn, een van de lijnen die in de jaren ’90 werd aangeduid om te sluiten. Er zou een vervangende busdienst gaan rijden en daarmee was de kous wel af. De regio kwam daartegen in opstand en na ampel beraad werd er besloten de lijn als eerste in Nederland aan te besteden. Een duur woord voor: je krijgt een zo klein mogelijke zak geld om de dienst uit te voeren en in ruil daarvoor worden er door de betalende partij een aantal eisen gesteld.
In 1997 mocht Oostnet de treindienst van NS overnemen, inclusief de plan X-diesels. In 1999 ging Oostnet op in het bedrijf Connexxion. In 2002 gingen de plan X-treinen met pensioen en huurde Connexxion twee Wadlopers van NS. De naam Wadloper kwam van de regio waar die DH1-stellen oorspronkelijk werden ingezet; tegen de Waddenzee aan in Groningen en Friesland. Er werd een originele draai gegeven aan die naam voor de spoorlijn tussen Almelo en Mariënberg en zo werden de twee stellen omgedoopt tot Veenexxpres; een knipoog naar de veengebieden waardoor de lijn loopt en een dubbele x als verwijzing naar de dubbele x in de naam van huurder Connexxion. Ook daarmee werd een uursdienst gereden en in de spits reed er een ingehuurde LINT van Syntus. Vanaf 2007 werd de dienstregeling iets verder uitgebreid.
Sinds december 2013 rijdt Arriva tussen Almelo en Mariënberg heen en weer met LINT en werd de lijn opgenomen in het format ‘Vechtdallijnen’ en is de lijn sinds een aantal jaren onderdeel van de merknaam ‘Blauwnet’, waarmee in Overijssel meerdere spoorlijnen van Keolis, Syntus en Arriva onder één naam gedekt worden. Voor de reiziger scheelt dat inchecken bij elk van die vervoerders. De dienstregeling bestaat uit een uursdienst, met aanvullingen in brede spitsen; tussen 6 en 9 uur rijdt er een halfuurdienst en tussen 13 en 20 uur rijdt er ook een halfuurdienst. Op zaterdag zijn er overdag wat extra ritten tussen 13 en 18 uur om de uursdienst aan te vullen. Nieuw is sinds een aantal jaren dat de treindienst niet eindigt in Mariënberg, maar is doorgetrokken naar -het vervoerskundig interessantere- Hardenberg. Maar om dat te kunnen doen, moest er wel iets aan de opzet van de lijn gebeuren. Daarover later meer.
Genoeg gekletst, tijd om te fietsen!
Almelo
We beginnen in Almelo, het einde van de spoorlijn. De kilometrering van de spoorlijn begint namelijk in Mariënberg bij 0,0, Almelo ligt op 18,8. Het beginpunt is ook meteen iets bijzonders; de trein begon en eindigde altijd op spoor 3, een zakspoor. Een zakspoor is een kopspoor dat aan beide zijden door een perron wordt omgeven. Toen ik nog redelijk vaak in Almelo kwam om de treinen van en naar Enschede te rijden vanuit Zwolle, was de instapzijde in de richting van Mariënberg gezien aan de rechterzijde. Wanneer of waarom is me onduidelijk, maar het hek dat aan de linkerzijde stond is verhuisd naar de rechterzijde, waardoor de instapzijde tegenwoordig aan de linkerzijde is.
Zakspoor, spoor 3.
Wie op heeft gelet, heeft gelezen dat ik schreef “de trein begon en eindigde altijd op spoor 3.” Dat is namelijk geen automatisme meer, het zakspoor wordt tegenwoordig ook gebruikt door de kerende Sprinter van NS richting Apeldoorn. Voorheen kwam die altijd aan op spoor 2, waarna er een rangeerbeweging gemaakt moest worden via de tunnelbak in de richting van Almelo de Riet, om vervolgens terug te komen naar spoor 4. Dat was vooral in de tijd dat daar nog de Sprinters van het type SGM reden bij gladheid nogal een uitdaging, omdat ze maar met moeite weer de tunnelbak uit konden komen richting het station van Almelo. Regelmatig moest er een stelletje opgeduwd worden omdat die niet genoeg snelheid had kunnen maken om de helling weer op te komen. SGM was nu eenmaal erg gevoelig voor gladheid. Maar die tijden zijn voorbij; tegenwoordig rijdt er vrijwel alleen nog SNG. En ze keren dus op spoor 3. Op die momenten keert de trein uit Mariënberg op spoor 4a, direct naast spoor 3. Wanneer de sprinters van en naar Apeldoorn beginnen en eindigen in Enschede tijdens de spitsuren, keert de trein uit Mariënberg wel op spoor 3. Volgt u het nog?
Wanneer ik het perron op kom lopen om een foto te maken, zie ik in de verte de trein richting Mariënberg net wegrijden. Met liefst 15 minuten vertraging. Kort erna komt de Sprinter vanuit Apeldoorn binnen. Tijd om op de fiets te stappen!
Aan de zuidzijde van het station verlaat ik het stationsgebied en fiets ik door de wijk die naast het spoor ligt. Jaren dertig huizen zonder al te veel voortuin, uitkijkend op een geluidsscherm dat geluidsoverlast vanaf het spoor moet voorkomen. Vervolgens kom ik aan bij het punt waar twee spoorlijnen bij elkaar komen, of juist van elkaar splitsen zo je wilt. Het dubbele spoor vooraan maakt een bocht naar links om richting Wierden te gaan, het achterste spoor is het spoor richting Mariënberg dat bij de splitsing ook nog eens zelf splitst en waarvan de aftakking naar industrieterrein Dollegoor voert. Het spoor naar Mariënberg slaat rechtsaf en is vanaf daar enkelsporig en niet voorzien van bovenleiding.
De overweg aan de Aalderinkssingel.
Ik fiets verder naar het noorden en schat door de vertraging van de vertrekkende trein in dat de kruisende trein vanuit Mariënberg onderhand in de buurt moet zijn. Met op de achtergrond de silo’s van een agrarisch bedrijf en op de voorgrond een ietwat onhandig in de weg rijdende vrachtwagen passeert een van de twee pendelende LINT-treinstellen van Arriva de brug over de Schuilenburgsingel, die onderdeel uitmaakt van de ringweg van Almelo.
Terwijl de trein doorrijdt naar eindpunt Almelo, fiets ik een stukje verder naar het noorden. Tegen het einde van het industrieterrein voert de spoorlijn over de aftakking van het Twentekanaal middels een brug. Links is de industrie nog te zien, rechts ligt de brug over de aftakking en voor me ligt het Twentekanaal. De trein heeft een korte kering gehad in Almelo en is begonnen aan zijn terugrit richting Mariënberg.
Twentekanaal.
Aadorp
Mijn fietstocht voert direct daarna langs sluis Aadorp, vernoemd naar... Aadorp dat direct daarboven op de kaart ligt. Herman Finkers wil naast Almelo nog wel eens iets vertellen over Aadorp, een buitenwijk van Almelo. Van 1920 tot 1938 lag hier ook halte Aadorp. De locatie moet ongeveer ter hoogte van het bruggetje zijn geweest waar de ene wijk van het dorp wordt gescheiden van het kanaal en de andere wijk door de spoorlijn.
Sluis Aadorp.
Voormalige halte Aadorp.
Ik sla de doorgaande weg af en volg een openbaar onderhoudspad dat overgaat in een wandelpaadje. Het pad wordt smaller en smaller en kruist op een bepaald moment de volgende aftakking van de spoorlijn; die naar bedrijvenpark Noordwest Twente. Tijd om een broodje te eten, in afwachting van de trein die elk moment alweer voorbij kan komen richting Almelo.
Pas op, stoomtrein!
Aansluiting raccordement Bedrijvenpark Noordwest Twente.
Stoptrein Almelo.
Nadat het pad terug gegaan is naar niet meer dan een streepje spoor in het gras, wordt het ineens weer een geasfalteerd pad, waarover het een stuk prettiger fietsen is. De spoorlijn gaat onder de doorgaande N36 door, de autoweg richting Ommen. Daarna splitst de weg en houdt het pad eigenlijk op te bestaan; volledig overwoekerd voert het olifantenpaadje verder, maar het hoge gehalte brandnetels laat me ervoor kiezen een kleine omweg te maken om verder te fietsen naar het eerste station dat de trein vandaag de dag aandoet.
Viaduct N36.
Spoorwegovergang net buiten Vriezenveen.
Vriezenveen
Nadat ik de spoorlijn heb gekruist, houd ik even halt bij de brug over het Lateraalkanaal. U raadt het al; de trein kan elk moment langskomen.
Daar is ‘ie al!
Vriezenveen is een dorpje met een kleine 14.000 inwoners. Het grootste gedeelte van het dorp ligt aan de oostzijde van het kanaal, een kleine wijk ligt samen met het station en de spoorlijn ten westen ervan. Om de kosten bij de aanleg van de spoorlijn te drukken werd er besloten om het kanaal onderweg niet over te steken en er een vrij rechte spoorlijn van te maken. Daardoor ligt het station niet helemaal optimaal, zeker niet voor de bewoners volledig in het oostelijke gedeelte van het dorp.
Terwijl de trein in de verte verder richting Mariënberg rijdt, kom ik aan op het station van Vriezenveen. Het is sinds 2016 een enkelsporig perron, met een fietsenstalling en een automaat. Veel meer valt er niet over te zeggen, behalve dat het voorheen een eilandperron was met twee sporen en daarmee een kruisingsmogelijkheid.
Wanneer ik verder fiets, kom ik langs het aan de overzijde van het kanaal gelegen Löwik meubelen. Afgezien van de wat afbladderende verf een charmant gebouw.
Maar op die foto staat de rest van de fabriek niet...
Het kanaal Almelo-De Haandrik was en in veel mindere mate is een belangrijke aanvoer voor de vele fabrieken die er in deze omgeving langs waren gebouwd, net als de spoorlijn ooit was. Daardoor staan er her en der nog van dit soort onooglijke kolossen langs het kanaal en ook langs het spoor.
Cabineview.
Rechts een lieflijke molen, links een betonfabriek en in het midden onze spoorlijn.
De overweg sluit, de trein naar Almelo komt eraan!
Kijk nou, een LINT!
Ik fiets Vriezenveen uit en vervolg mijn weg langs het kaarsrechte kanaal.
Daarlerveen
Een paar kilometer verderop fiets ik Daarlerveen binnen. De opzet is hier vrijwel hetzelfde; het kanaal en de spoorlijn zijn het uitgangspunt en daartussen is het dorpje met 1.200 inwoners gebouwd. Een brug over het kanaal en dan heb je alle hoogtepunten wel gehad. Zo klein als het dorp is, zo bijzonder is het station.
Zie hier perron 1.
En als ik de andere kant op kijk, ziet u perron 1.
Huh? Jazeker, dit dorp heeft een enkelsporig station en liefst twee perrons! De achterliggende gedachte zou zijn dat de trein de overweg passeert en dan halteert langs het perron, waarna de overweg direct weer geopend kan worden. Op ieder ander station past men dan de stop-door-schakeling toe, waarbij een overweg na een vooraf bepaald aantal seconden sluit na aankomst van de trein en de trein dan over de overweg verder kan rijden, maar niet in Daarlerveen. Om de twee perrons uit elkaar te houden, hebben ze de benaming 1a en 1b meegekregen.
Goed, de trein uit Almelo is terug en passeert eerst spoor 1b...
... en halteert vervolgens op spoor 1a. Om vervolgens verder te rijden.
Dan fiets ook ik verder. Door de korte afstand naar het volgende station, waar de treinen elkaar kruisen, duurt het niet lang of de trein naar Almelo komt me alweer tegemoet.
Vroomshoop
Ik fiets Vroomshoop binnen, een dorp met liefst 9.000 inwoners. Hier passeert de spoorlijn de aftakking van het kanaal naar de Veeneleiding en de Linderbeek.
Al snel kom ik aan bij station Vroomshoop, het enige station van de tussenstops waar het stationsgebouw nog staat. En het is het enige station langs de lijn dat dubbelsporig is uitgevoerd en waar de treinen elkaar dus kunnen kruisen. Als kers op de taart is er ook nog een perronoverkapping en u ziet; het is niet mis, hier in Vroomshoop!
Station Vroomshoop.
Droog wachten? Het kan gewoon in Vroomshoop!
Omdat de treinen de hele middag al in de vertraging rijden en er door de niet bestaande mogelijkheid daar iets aan te doen (een kruising verleggen kan niet, want dat kan alleen maar in Vroomshoop sinds in 2016 het station van Vriezenveen herbouwd is naar een enkelsporig station), wordt er besloten om een van de twee treinen een uur in Almelo te laten staan en een slag uit te laten vallen. De volgende slag komt te vervallen en dus is er ineens geen trein meer om onderweg op de foto te zetten. Vervelend, maar dan kan de volgende trein wel weer doorrijden naar Hardenberg.
Historisch materiaal: Wadloper DH1, Plan X en de huidige LINT.
U hoeft niet terug te zoeken; dat is de eerste keer dat ik Hardenberg benoem in dit verslag. Om de treinen naar Hardenberg door te kunnen laten rijden, was er evenwel een grote wijziging nodig op de spoorlijn. Daarvoor fiets ik verder...
Geerdijk
Geerdijk is het volgende gehucht waar ik door kom. Maar liefst 370 inwoners telt het dorp, dat ook weer volledig gesitueerd is tussen het kanaal en de spoorweg. Geerdijk was het op twee na minst gebruikte station van Nederland, na Enschede de Eschmarke en Leeuwarden Achter de Hoven. In 2005 waren er liefst 60 in- en uitstappers per dag in Geerdijk. De Eschmarke had er in 2006 slechts 54 en het in 2018 gesloten Achter de Hoven kwam niet boven de 10.
Hoewel die belabberde cijfers van Geerdijk sinds 1906 nooit een probleem geweest zijn, was er een achterliggende gedachte om het station van Geerdijk in 2016 te sluiten. Om te beginnen ligt station Vroomshoop maar 2,2 kilometer verderop, dus een ramp om het te sluiten was het niet per se. Maar het had wel een groot voordeel; de treindienst van niks naar nergens kon worden uitgebreid van Mariënberg naar Hardenberg. En hoewel dat nou ook niet meteen een metropool met enorme aantrekkingskracht is, is Hardenberg wel een regionaal logischer bestemming. In de tijd dat ik mijn ritten tussen Zwolle en Emmen mocht maken, waren er altijd scholieren die van Hardenberg meereisden naar Mariënberg, om daar over te stappen op de trein richting Almelo. Een grote scholengemeenschap in Hardenberg is daar debet aan. En met 19.000 inwoners en bijkomende bedrijven ook voor andere reizigers een interessantere bestemming dan Mariënberg.
Terug naar voormalig station Geerdijk. Ook dit station lag in bajonetligging, net als station Daarlerveen; één perron voor de overweg en één perron aan de andere kant van de overweg. Kosten noch moeite werden gespaard om de ontzettend uitgestorven overweg zo kort mogelijk dicht te laten liggen. Het enige dat hier nog herinnert aan het voormalige station is het bord ‘Vechtdallijnen’ dat men voor de vorm heeft laten staan.
Langs het kanaal en de katholieke kerk Sint Willibrordus fiets ik verder naar mijn eindbestemming:
Mariënberg
Maar liefst 940 inwoners heeft dit eindpunt van weleer! Feitelijk ook een dorpje van niks, maar het lag nu eenmaal strategisch voor de spoorlijn tussen Zwolle en Emmen en was dan ook een geologisch interessant eindpunt voor de spoorlijn vanuit Almelo. Een mooie aansluiting op de trein naar Emmen vanuit Almelo en een mooie aansluiting op de trein naar Almelo vanuit Emmen; Mariënberg was een knooppunt! En waar in 1989 de spoorlijn van Zwolle naar Emmen werd geëlektrificeerd, leek het economisch niet interessant genoeg dat ook te doen met onze stamlijn van vandaag. Daar blijven de dieseltreinen dan ook heen en weer pruttelen. Tenminste, tot de provincie besloten heeft of het in wil zetten op accutreinen, waterstoftreinen, vliegende treinen of uiteindelijk toch ook deze lijn nog elektrificeert.
Een van de elektrische GTW’s van Emmen naar Zwolle.
Vanuit hier rijden de diesels dus nog een paar kilometer verder tot aan hun huidige eindbestemming: Hardenberg. Tenminste, als de treinen op tijd rijden, want vanaf het moment dat ik rond 14 uur begon aan de fietstocht tot mijn aankomst in Mariënberg rond half vijf werden de ritten ingekort tot Mariënberg om de vertraging enigszins in de hand te kunnen houden.
De toekomst van de lijn oogt overigens rooskleurig; er gaan stemmen op om de Nedersaksenlijn in ere te herstellen, waarbij het missende traject tussen Stadskanaal en Emmen opnieuw aangelegd wordt. Daarmee zouden er directe treinen kunnen gaan rijden tussen Twente (Enschede, Hengelo en Almelo met name) enerzijds en de stad Groningen anderzijds. En die komen dan over de spoorlijn die we vandaag van dichterbij hebben bekeken. Niet te vroeg gejuicht: over de elektrificatie van de spoorlijn tussen Wierden en Zwolle werd ook 25 jaar gesproken voordat er ook maar iets van terecht kwam...
Links de spoorlijn naar Almelo, rechts de lijn naar Ommen en Zwolle.
Terug
De fietstocht zit er voor de helft op; ik heb er na tweeënhalf uur 25 kilometer op zitten en vang de terugtocht aan. Iets rechter toe, rechter aan.
Daarbij kwam ik nog wat dingetjes tegen. Zoals de dorpsgrens tussen Vroomshoop en Daarlerveen. Precies, deze twee dorpen liggen direct tegen elkaar aan. En daar waar Geerdijk gesloten werd omdat er binnen 2,2 kilometer een ander station te vinden viel, moet ook Daarlerveen oppassen voor zulke beredenering: tussen het station van Daarlerveen en Vroomshoop is de afstand zelfs slechts 1,8 kilometer...
Wanneer ik in Vriezenveen nog een poging wil wagen een Geocache te zoeken, komt ook net de trein het station binnengereden. Zowaar op tijd! Ik tel bij de trein uit Mariënberg twee uitstappers en één instapper en een kwartier later bij de trein vanuit Almelo tien van de (in 2006 voor het laatst gepubliceerde) 244 geregistreerde in- en uitstappers om 17 uur, toch wel avondspits...
Een ander hoogtepunt van de dag in Vriezenveen is een rinkelende bel, waarna het verkeer volkomen tot stilstand komt, omdat de brug open gaat en er een plezierbootje voorbij komt varen.
Ik fiets door naar Almelo, waar ik net op tijd ben om de trein nog op de foto te zetten terwijl deze keert op zakspoor 3.
De rest van het station kan ook nog even op de foto, terwijl reizigers zich een weg naar de trein banen. Er is keuze genoeg; de Sprinter naar Deventer, de Intercity naar Raalte (en Zwolle), de Intercity richting Deventer, de Intercity richting Enschede, de Sprinter richting Enschede en natuurlijk niet te vergeten; onze boemel richting Mariënberg en Hardenberg.
Met mediterrane sferen in de stationshal en een futuristisch stationsgebouw aan de rand van Almelo, nemen we afscheid van onze spoorlijn en deze reportage. Ik heb er een kleine vijftig kilometer fietsen op zitten en heb de lijn van alle kanten bekeken. Behalve dan vanuit de trein. Dank voor uw interesse!
