-----------------
Het is 14 juli aan het einde van de middag, en ik ben nog in Praag. Ik zit in de tram, als plots mijn telefoon een luid geluid maakt. Ik had het ding al ingesteld voor de bestemming van de dag erna, en een half uurtje ervoor was het ding ook al afgegaan. Maar deze keer is het geluid anders. Tegen de tijd dat ik mijn telefoon eindelijk uit de juiste zak gegraven heb spreekt mijn telefoon woorden uit die, naar het lijkt, eventjes verderop in de tram herkend worden door een paar dames van in de 30: Все буде добре (Vse Bude Dobre), alles komt goed.
Привіт всім (Pryvit vsim)! Anderhalf jaar na de start van de grootschalige invasie van Oekraïne, en negen jaar na de start van de oorlog tussen Oekraïne en Rusland, stapte ik op 15 juli Oekraïne binnen. Ik had verhalen gehoord van kennissen van mij die er waren geweest, in steden als Львів/Lviv en Київ/Kyiv, van een land waar dan wel een oorlog gaande was, maar waar de mensen die achter zijn gebleven hun uiterste best deden om zo normaal mogelijk door te leven. Mijn tijdelijke overburen, vluchtelingen uit Oekraïne die vlak om de hoek bij mij in Zeist een veilig thuis hebben gevonden, vertelden mij soortgelijke verhalen. En om eerlijk te zijn: ik was geintrigeerd. Ik kon mij geen voorstelling maken van hoe het was om in een land in oorlog te wonen, en gelukkig maar: veel meer geweld dan de grootschalige rellen in Frankrijk in 2005 heb ik nooit met eigen ogen gezien. Maar met wat moed in de schoenen, een aanmoediging dat het westen van het land van het meeste geweld gespaard blijft, en wat tips van kennissen over wat te doen en wat te laten in een land in oorlog, trok ik midden-juli voor 24 uur naar Львів/Lviv, Oekraïne. Met de trein, want zelfs al zou ineens de voorkeur hebben om te vliegen, het luchtruim van Oekraïne is gesloten voor burgerluchtvaart. In mijn rugzak zaten tickets voor de heen- en terugweg, de hotelbevestiging, een oorlogsverzekering (door de Oekraïense regering verplicht gesteld voor internationale bezoekers), en mijn camera. Ik kan niet alles laten zien wat mijn ogen gezien hebben, maar een hoop gelukkig wel. En hopelijk toon ik hoe Львів/Lviv een stad is die veranderd is, maar alles behalve gebroken.
Maar nu dus eerst terug naar Praag, waar het vorige deel eindigde. In Praag stap ik namelijk op een Regiojet-trein die nauwelijks in de internationale treinplanners te vinden is: de nachttrein tussen Praag en Przemyśl. Deze verbinding is in het leven geroepen als gevolg van de grootschalige invasie, en is een samenwerking tussen Regiojet en de Oekraïense staatspoorwegmaatschappij Укрзалізниця (Ukrzaliznytsia): reizigers kunnen met deze trein mee naar Przemyśl, waar er een gegarandeerde overstap is op de IC-trein naar Львів/Lviv en Київ/Kyiv. Een kwartiertje voor vertrek rolt de trein het station binnen.
Op het perron heerst een boeiende sfeer, een die je nauwelijks ziet bij treinreizen in Europa: er wordt geknuffeld, er worden mensen een goede reis gewenst, vaders laten hun partner en kinderen instappen terwijl ze zelf achterblijven.
Na aankomst van de vertraagde EC uit Berlijn rijden we rond 22:15 weg, een kwartiertje achter op planning. Aan boord is de voertaal Oekraïens, de omroep is in zowel het Tsjechisch als het Oekraïens, en kort erna klopt de rijtuigbegeleider aan voor de kaartcontrole. Die schrikt zich een hoedje als die een West-Europeaan aantreft. We raken in gesprek, de rijtuigbegeleider is een Oekraïense jongen die aan het begin van de grootschalige inval toevallig in Tsjechië studeerde, en nu bij Regiojet werkt als rijtuigbegeleider. Als ik vertel dat ik in Nederland woon krijg ik een simpel "thank you for supporting Ukraine".
Kort na vertrek hou ik het voor gezien, ik wil alle energie die ik kan gebruiken bewaren voor mijn dag van morgen. Welterusten.
Om kwart over zeven wordt ik wakker geklopt, mijn ontbijt is gearriveerd. De koffie is goed, het croissantje waardeloos, maar een ontbijtje eten terwijl je door het oosten van Polen rijdt in je eigen slaapcoupétje met opengaande ramen maakt het eten meer dan goed.
Kort voor aankomst in Przemyśl rijden we
En om 08:15 staan we stipt optijd in Przemyśl Główny, eindpunt van deze rit.
Przemyśl ligt vlakbij de grens, en de Poolse grenswachten gebruiken station Przemyśl Główny voor de grenscontroles. Dit loopt echter niet altijd soepel, voordat we door de controle mogen moeten we een uur lang buiten wachten.
Eenmaal binnen valt het echt op: alleen vrouwen, kinderen, ouderen en een enkele buitenlander passeren hier de grens. Oekraïense mannen mogen sinds de start van de grootschalige inval het land niet verlaten. Ik wordt dan ook in eerste instantie vreemd aangekeken, totdat ik met een rood paspoort naar de balie van de Poolse grenswacht stap. 70 minuten na aankomst op perron 2 loop ik perron 5 op, en kan ik de IC+-trein naar Львів/Lviv en Київ/Kyiv aanschouwen.
Kleine comfort-review van de IC+-treinen van Укрзалізниця (Ukrzaliznytsia): De eerste klas zit erg comfortabel, met hele ruime stoelen, mede mogelijk gemaakt door het Sovjet-breedspoor en het bredere profiel van vrije ruimte dat daarbij hoort. De reclames zijn dan wel een minpunt.
Zodra ik eenmaal zit begint het wachtspel, de controles duren lang en de trein vertrekt pas nadat iedereen is ingestapt. Het is bovendien druk, al is de trein niet helemaal uitverkocht. Ik wou dit wel expliciet gezegd hebben: als ik het idee had dat mijn reis naar Oekraïne zou betekenen dat een Oekraïner het land niet binnen zou kunnen of het land zou kunnen verlaten, zou ik deze reis niet hebben gemaakt.
Gelukkig hebben deze treinen ook trein-tv, al werkt dat net ietsjes anders dan bij NS: bij de stoelen zijn 3,5 mm-jacks beschikbaar, en op de schermen in de rijtuigen worden video's vertoond waar je dus zelf voor het geluid kan zorgen. De inhoud: afleveringen van Paw Patrol en Chuggington voor de kinderen, met tussendoor reclames voor, ehm, (checks notes), protheses.
Met 55 minuten vertraging rijden we weg uit Przemyśl, en na een kleine 20 minuten op slakkengang rijden bereiken we dan de grens. De Oekraïners hebben hier uitgepakt, met een welkomstbord.
Onderweg staan we enkele minuten stil op station Мостиська ІІ/Mostyska II. Hier komt de Oekraïense grenscontrole aan boord, op IC+-treinen vind de grenscontrole namelijk plaats aan boord van de trein. Verder ben ik vooral in gesprek met Олена/Elena, een vrouw die voor de oorlog met haar man en kinderen in het centrum van Київ/Kyiv woonde, maar nu al ruim een jaar in de buurt van Hamburg woont met haar kinderen. Na 2 uur rijden neem ik tegen 13:20 lokale tijd afscheid van Олена/Elena omdat we dan aan het perron staan. Welkom in Львів/Lviv!
Wat er opvalt op het stationsplein? Het is er heel erg levendig, en afgezien van een helppunt van het Rode Kruis en de vele soldaten op het station is er op het eerste gezicht niets te zien dat duidt op een oorlog.
Voor wie nog hoop zoekt in deze barre plek: de Jehova's getuigen spreiden ook hier hun boodschap. Reclame maken in Львів/Lviv met dezelfde literatuur als op station Baarn op donderdagen. Typisch.
Mijn hotel voor de nacht is op de Horodotska-straat (Вулиця Городоцька), de grootste staat van de stad. Afgezien van de klinkerwegen en de cyrillische tekst had dit prima ergens anders in Europa kunnen zijn.
Mijn hotelkamer heeft de beste prijs/kwaliteitsverhouding van het jaar, voor minder dan 30 euro inclusief ontbijt heb ik meer ruimte dan in een Amsterdamse studentenkamer.
Enige minpuntje: de lift doet het niet altijd. Het is ze vergeven.
Vanaf mijn hotel is het niet ver naar het centrum, en dus ga ik te voet naar de stad. Net als in Praag zijn de uren die nu volgen te rommelig om er een chronologisch verhaal te maken, dus doe ik het even per onderwerp.
Architectuur
Wat gelijk opvalt in het centrum: Львів/Lviv is oud. De stad zelf is opgericht rond 1250 en daarmee dus bijna 750 jaar oud.
Sommige gebouwen zijn in betere staat dan andere, waarbij deze renovatie echt opvalt (let ook op het symbool voor monument-status, die is exact hetzelfde in Nederland).
Wat het geoefende oog ook gelijk opvalt: Львів/Lviv is een ratjetoe van architecture invloeden. Dat heeft voor een groot deel te maken met de woelige geschiedenis van deze stad (Львів/Lviv is in het verleden onder andere in Poolse, Oostenrijkse, Nazi-Duitse en Sovjet-handen geweest), maar ook de belangrijke handelsgeschiedenis is onmiskenbaar (er is een Armeense invloed in de stad merkbaar). Op de Krakivska-straat (вулиця Краківська) vind je dan weer de katholieke kathedraal van de stad.
De gebouwen op het Rynok-plein (Площа Ринок) doen dan weer denken aan een oosterlijker gelegen versie van Wrocław.
En voor wie nog een echt oud stukje Львів/Lviv wil zien, is er nog het pleintje aan het einde van de вулиця Руська (de Russische straat, zelfs in 2023 nog): Een cafétje in een oeroude rode tram! Perfect om de afgebrokkelde stadsmuur te verbergen.
OV-intermezzo
Dat brengt ons dan bij een kort OV-intermezzo. Львів/Lviv heeft een tramnet, een trolleybusnet en een netwerk van gewone stadsbussen. De meeste trams zijn ex-Berlijnse voertuigen, compleet met Duitstalige stickers op de deuren.
Veel van de bussen zijn Marshrutka's, kleine bussen die goedkoop vervoer bieden. Duur is het OV sowieso niet, een tramkaartje kost bij de bestuurder bijvoorbeeld 10 hryvnia (25 eurocent).
Het betalen van de kaartjes gebeurt bij de bestuurder, maar na aanschaf mag je zelf nog een gaatje door je kaartje stempelen.
Cultuur
De boeiende geschiedenis heeft van de stad een culturele mixplaats gemaakt. Van Stanislaus Leszczyński (voormalig Koning van Polen en Hertog van Lotharingen), tot Stanisław Ulam (nucleair onderzoeker en bedenker van de statistische Monte Carlo-methode), en zelfs Leopold von Sacher-Masoch (de persoon naar wie masochisme vernoemd is): ze zijn allemaal geboren in Львів/Lviv. De stad staat dan ook vol met musea, die ondanks de oorlog vrijwel allemaal open zijn.
Львів/Lviv was ooit eens de hoofdstad van de regio Galicië, een gebied wat nu in het oosten van Polen en het westen van Oekraïne ligt. De invloed daarvan zie je veel terug in de stad, zo is de voormalige Galicische bank de thuisplaats van wat door de tourgids zo leuk het "Oekraïense Statue of Liberty" genoemd werd.
Voor de liefhebbers van kunst is Львів/Lviv ook een leuke stad, er zijn meerdere kunstmarkten te vinden. Aan de liefhebbers van kitsch is ook gedacht.
En wil je toch wat exotischers hebben? Geniet dan van de traditionele Hindoïstische dans, die door de stad trekt.
Of kom terecht bij de Nationale Opera in львів/Lviv, welke overeind wordt gehouden door moderne kunst.
Oorlog
Львів/Lviv is een stad in een land in oorlog, al lees je dat niet aan alle gebouwen af. Bij de Opera dan wel, omdat deze (in tegenstelling tot die van Mariupol) nog fier overeind staat is daar is een speciaal kunstwerk neergezet.
Verder valt het in het centrum op dat vrijwel alle standbeelden ingepakt zijn, om ze te beschermen.
Ook zijn veel oude en belangrijke gebouwen beschermd, met planken voor de ruiten en met zandzakken.
De stad hangt natuurlijk vol met Oekraïense vlaggen, maar af en toe zijn er ook duidelijke reclameposters te zien die verwijzen naar het geweld.
Rekrutering is helaas nodig, niet iedereen komt terug van het front. Львів/Lviv eert de mensen die zich hebben geofferd voor het land.
De stad is relatief gespaard gebleven qua geweld, maar heeft alsnog regelmatig te maken met raketaanslagen. Een paar dagen voordat ik in Львів/Lviv was vond bijvoorbeeld een grote aanslag plaats met meerdere doden tot gevolg, de schade daarvan is te zien in deze video. Ik heb deze plek met mijn eigen ogen gezien, maar aangezien de stad nog aan het rouwen was om de burgerslachtoffers van deze aanval voelde het maken van wat feitelijk vakantiekiekjes zijn absoluut ongepast (het is bovendien verboden om een aanvalslocatie expliciet online te delen in Oekraïne, en dat respecteer ik).
Elders in de stad is oudere oorlogsschade te zien, hier gelukkig geen grote gevolgen.
De oorlog zit hier duidelijk in iedereens achterhoofd, maar de stad leeft gewoon door. Zo ook op het plein voor de Opera, waar persoonlijke verhalen van mensen uit verschillende delen van het land worden verzameld.
(Diezelfde poster enkele uren later: er zijn zelfs verhalen uit de Krim hier.)
Het is dan ook tijd om aan de borrel te gaan (П'яна Вишня/Pyana Vishnya, een kersenlikeur), Oekraïers zijn het soort mensen dat graag een gesprek aanknoopt als je alleen aan een statafel staat. Met gebrekkig Engels en rustig praten kom je dan al een heel eind, en spreek je rustig een halfuur met mensen over hun ervaringen.
Daarover gesproken: Ik heb veel mensen gesproken vandaag (ik ben letterlijk tientallen keren bedankt voor supporting Ukraine) maar het meest indrukwekkende gesprek had ik met mijn glaasje kersenlikeur. Naast mij staat een man, van begin 40, die duidelijk gespannen is. Hij vertelt dat hij lid is van de speciale commando's, en dat ie van zijn commandant te horen heeft gekregen dat ie vandaag moet genieten van het leven voordat ie de dag erna naar het oosten vertrekt. Als ik vraag waarheen zegt ie: Краматорськ/Kramatorsk, wat mij echt even laat schrikken. Ik ken de stad nog van een bombardement op het treinstation daar (zie anders deze video) of de aanval waarbij de Nederlandse frietbakkers Franky en Coen geraakt werden (zie deze video), maar voor het Oekraïense leger is het vooral een uitvalsbasis voor de strijd rond een andere bekende plaats: Бахмут/Bachmoet. Ik geef de vent nog een borreltje, we praten een kwartier over Oekraïense vrouwen, en daarna gaat hij verder. Aan de man met de zonnebril en het witte shirt: ik hoop dat je het goed maakt.
Samenvattend
Львів/Lviv is in oorlogstijd een boeiende plek. Duidelijk beschadigd, maar met mensen die stoïcijns doorgaan. Overal zijn gebouwen ingepakt, en de hoeveelheid jonge mensen met missende ledenmaten doet mij pijn, maar het is verschikkelijk mooi om te zien hoe koppig de mensen hier met een glimlach op het gezicht doorgaan. De stad is gevuld met mensen, families met kinderen die genieten van zomervakantie, muziek en dans. De sfeer is goed, de straten opvallend schoon, en iedereen behandelt me met respect als ik zeg dat ik niet goed Oekraïens spreek: ze zijn vooral benieuwd naar waarom iemand hierheen is gekomen. Bij het avondeten vraagt mijn serveerster (een meid van mijn leeftijd) of ik niet bang ben, en ik antwoord eerlijk: eigenlijk niet. Ze knikt bevestigend, meer dan gezonde spanning voelen de meesten hier gelukkig duidelijk niet.
De souvenierswinkels zijn er wel ietwat vreemd anno 2023...
...en bij elke buitenlandse nummerplaat zal een boeiend verhaal horen.
(daarover gesproken: Kaaskoppen!
)
Maar Львів/Lviv bevalt me wel, en ik ben blij dat ik er ben. Na een lange dag vol indrukken is het tijd om naar bed te gaan.
En voor het slapengaan nog even de alarm-app checken, en op tv zien dat dit deel van het land vandaag gespaard is gebleven van het oorlogsgeweld. Welterusten!
En hiermee eindigt dit deel, een stuk reisverslag waar ik écht even voor moest zitten om het goed te schrijven. Ik hoop dat ik mijn beeld van de stad львів/Lviv goed over heb kunnen brengen, en het gevoel van een bijzondere gewone stad over heb kunnen brengen. In het volgende deel ga ik naar het westen, naar huis, maar met een tussenstop die goed bij dit deel past. Tot die tijd worden op- en aanmerkingen, zoals altijd, gewaardeerd.
