Mikos op Reis: [BOT] Kosovo

[Mikos]

Mikos op Reis: [BOT] Kosovo

Een week vrij, financiën op orde; dat wordt reizen! Normaal zou het een 'no-brainer' zijn en zou ik met de atlas op schoot een bestemming naar keuze boeken. Maar dat is nu wel anders, sinds ik al een paar maanden overspannen thuis zit. Afgevlakt, weinig zin om iets te gaan doen en zo rijgen de zomerse dagen zich dit jaar aaneen. Volgens zowel de bedrijfsarts als de psychologe moet ik 'leuke dingen gaan doen'. En hoewel er honderden 'leuke dingen' te bedenken zijn, er is een drempel die me ervan weerhoudt. Maar gaandeweg de zomer verloopt, begint het me te dagen dat als ik er geen gebruik van maak, het binnen de kortste keren herfst is. En na de herfst komt de winter... En dus ga ik op zoek naar een bestemming voor een week. Ik ga voor gemak en vind een vakantiehuisje in Duitsland. Fiets mee, lekker wandelen en fietsen en we zullen het wel zien. Prima. Tot ik de prijs zie; we hebben het over de eerste week van september, een uitloper van de zomervakantie en ze durven 1100 euro te vragen voor het simpelste huisje. En ondanks dat de rust en het gemak me ongetwijfeld goed gaan doen, kijk ik toch nog even verder.

Met puur toeval ben ik op de digitale kaart aan het kijken wanneer ik het vliegveld van Münster-Osnabrück zie liggen. Vanuit huis blijkt dat op dezelfde afstand te liggen als Schiphol, alleen dan 180 graden de andere kant op. Er zijn een handvol vluchten per dag naar de standaard zomerbestemmingen als Palma de Mallorca en Antalya en twee lijnvluchten van Lufthansa die drie keer per dag op en neer pendelen naar Frankfurt en München. En er is nog een vlucht die mijn interesse wekt: vier keer per week vliegt een mij volledig onbekende luchtvaartmaatschappij tussen FMO en Pristina, de hoofdstad van Kosovo.

Kosovo ligt tussen Servië en Albanië en is sinds februari 2008 zelfstandig, nadat ze zich van Servië afzonderden en een eigen republiek wilden zijn. En nadat ik vorig jaar twee maanden door de Balkan heb gereisd en mooie herinneringen heb gemaakt, begin ik me nu op Kosovo te focussen. Het lonkt, de informatie die ik kan vinden is positief en het bestelde reisgidsje trekt me over de drempel: dit wil ik wel. Wanneer ik dan wat proefboekingen heb gemaakt voor de gehele week en ik de prijzen bij elkaar optel, zit ik op iets meer dan 900 euro. De Nederlander in mij vindt het een steeds beter plan. Na nog wat nachten flink twijfelen of ik me wel in zo'n waarschijnlijk chaotisch avontuur (zie de reisverslagen van het rondje Balkan van vorig jaar) moet storten, hak ik de knoop door en boek ik met wat buikpijn deze week weg. 'Gewoon doen, waarom zou je het niet doen?' had de psychologe gevraagd toen ik het initiële idee van het reizen naar Kosovo had benoemd. Tja, waarom ook niet?



Maar het gaat allemaal wel op zijn Balkans, want om het vliegticket te kunnen boeken moet ik mijn eigen gouden regel al breken: Boek losse tickets altijd direct bij de luchtvaartmaatschappij, nooit bij een derde partij. Derde partijen zijn handig om prijzen te vergelijken en lijken soms tickets aan te bieden die goedkoper zijn dan via de maatschappij zelf, maar op het moment dat er iets misloopt verwijst de derde partij standaard naar de maatschappij en de maatschappij terug naar de derde partij. Je geld terugkrijgen is dan in de meeste gevallen een ramp. Als je je ticket al krijgt, want er zijn genoeg verhalen van mensen die betaald hebben, maar waarbij de derde partij naar verloop van tijd geen ticket aanlevert met een of andere vage reden.

De luchtvaartmaatschappij die tussen Münster-Osnabrück en Pristina vliegt, is GP Aviation. Vanuit mijn luchtvaarthistorie kan ik altijd een heel eind in dat soort materie duiken, maar dit is wel een bijzonder verhaal. Het is ten eerste geen luchtvaartmaatschappij, maar een bedrijf dat twee vliegtuigen heeft die ze inclusief bemanning 'verhuurt'. Aan wie en in wiens naam ze deze vluchten van en naar Kosovo uitvoert wordt me echter niet duidelijk. Een website heeft het bedrijf wel, maar die geeft alleen een fout weer in 4 talen. Hmm. Na wat zoeken op de site van Flughafen Münster-Osnabrück (FMO), vind ik een bericht met foto waarin ze vieren dat ze al 2 jaar deze lijndiensten uitvoeren. En groot een vermelding erop met op welke website je de tickets kunt boeken om met ze te vliegen. Wanneer ik daar kijk, zie ik dat de prijzen 50 euro lager liggen dan bij de derde partij die tickets aanbiedt via de website van de luchthaven. Een rondje reviews lezen levert weinig op, behalve wat slechte ervaringen van meer dan 5 jaar geleden. Tsja... Ik gok het er maar op, in de trant van het motto van vorig jaar: Het hoort allemaal bij het avontuur!

Vrijdag 01 september
Ik ben ruim op tijd op het vliegveld van FMO na precies anderhalf uur rijden. Eerst twee Geocaches bijschrijven, een bezoekje aan de lokale Mac en de auto even voltanken voor de terugreis tegen een erg gunstig tarief van 1,84 per liter. Schandalige prijzen natuurlijk, maar ten opzichte van de 2,19 die ik in Nederland heb gezien een schijntje.



Het vliegveld is een komen en gaan van auto's, taxi's, bussen en natuurlijk vliegtuigen. Een drukte van jewelste! In je dromen, misschien. Het is hier doodstil. De parkeerplaatsen staan grotendeels vol, maar daar is ook alles mee gezegd. Parkeerplaats is trouwens een groot woord, want het voelt meer aan alsof ik mijn auto in het bos parkeer. De terminal is zo goed als leeg, er staan twee kleine vliegtuigen van Lufthansa naast elkaar en daarmee hebben we echt alle bedrijvigheid hier wel genoemd.



Het inchecken is wel iets dat past in dit verhaal; een rij is er niet echt met drie balies die tegelijkertijd open zijn, maar online inchecken is er bij deze maatschappij, die dus alleen een fouten genererende website heeft, niet bij. Gelukkig vraagt de grondstewardess waar ik wil zitten en heeft ze nog wel iets voor me in de aanbieding. Op het vliegticket stond tweetalig (in Duits en Albanees) dat 48 uur voor vertrek via het reisbureau het ticket bevestigd moet worden. Drie dagen nadat ik daar een mail aan heb gewaagd, krijg ik nog eens hetzelfde vliegticket toegestuurd. Dus dan zal het wel goed zijn. En dat was het ook.



Het vliegtuig komt mooi op tijd aangevlogen. Daar ben ik al blij mee. Twee en drie weken geleden was het vliegtuig namelijk meer dan vijf uur te laat. Daar zat ik dan net weer niet op te wachten. Maar vandaag gaat alles prima. Het vliegtuig is zeker niet vol, nadat de deuren gesloten zijn, heb ik drie stoelen voor mezelf. Tot er op een gegeven moment een lange jongen naar achteren komt en plaatsneemt op de stoel aan het gangpad. Het is een goedlachse Duitser, van rond mijn leeftijd. Fles Jack Daniels bij zich, zakken beef jerky en hij vermaakt zich wel. Of ik ook wil? Ik sla lachend af. Hij zit duidelijk om een praatje verlegen, dus al snel raken we aan de praat. Hij blijkt uit Bielefeld te komen ('Maar dat bestaat toch helemaal niet?' levert me een harde lach op) en vraagt me wat ik in Kosovo ga doen. Vakantie als antwoord doet hem glunderen:
'Mooi moment! Redelijk rustig. Goed weer,' hij keurt het idee duidelijk goed. Ik vraag hem wat hij er gaat doen, dat is een veel minder verhaal.
'Er is ingebroken. Ruiten ingeslagen, spullen gejat. Dus mijn oom belde me en zei: "Je moet komen." En dus ga ik er nu heen. Maandag moet ik weer werken, dus zondag vlieg ik weer terug.'
Hij haalt zijn schouders op wanneer ik hem verbaasd aankijk.
Hij gaat naar Ferizaj, wat hij op de kaart aan mag wijzen. Hij vraagt mij hoe mijn plan eruitziet.
'Is dat alles? Wil je niet meer zien?'
Mijn antwoord dat ik alles wel wil zien, maar dat ik er te weinig tijd voor heb snapt hij wel.
Wanneer ik vraag waar hij zijn ticket heeft gekocht (lokalen willen nog wel eens goede tips hebben op dat vlak) geeft hij een antwoord waarvan ik niet weet of het serieus is:
'Ik betaal zodra ik in Kosovo aankom.'
Nouja, met de Balkan zou het zomaar eens kunnen.
Hij vertelt ook nog waarom hij hier is komen zitten nadat hij even om zich heen heeft gekeken.
'Ik had een stoel voorin, maar daar zitten allemaal kinderen. En ik had gezien dat er hier stoelen over waren, dus ik dacht slim te zijn door hier te gaan zitten. Maar hier zitten er nog meer,' zegt hij hardop lachend.



Het volgende spektakelstuk komt wanneer de bemanning met de catering komt. De menukaart staat vol Europese prijzen, daar is weinig Balkan aan. Ik zie een tikfout en vraag de jongen wat hij heeft betaald voor die literfles Jack Daniels die hij heeft gekocht op het vliegveld. Hij kijkt me vragend aan en ik wijs naar de menukaart: 0,5 liter voor 5 euro. Daar weet hij wel raad mee. Zodra er gevraagd wordt of hij iets wil, begint hij meteen naar die halve literfles te vragen. Dat is natuurlijk zo'n minibarformaat van 0,05 liter, dus vraagt hij dan maar om 5 blikken cola. De steward wijst dan naar de literfles die op de middenstoel ligt; 'Aan boord meegebrachte waar mag niet genuttigd worden' is de mededeling in het Engels. Dus de fles wordt netjes uit het zicht gelegd. Hij rekent voor een zakje snoep, 2 blikjes cola, een flesje water, een broodje kaas en het kleine flesje drank 25 euro af. Ik bekijk het allemaal lachend.
Wanneer de rust is terug gekeerd, wijs ik naar zijn spullen en zeg: 'Balkan style. En nu Nederland style!' En ik tover een zakje krentenbollen en een pakje kaas dat ik thuis bij de Aldi heb gekocht tevoorschijn. Dat vindt hij helemaal prachtig. Tsja, twee aparte werelden.



Op tijd landen we op het vliegveld van Pristina. En daarna nog een keer, want we komen met wel zo'n geweldige smak neer dat we nog eens op stuiteren.
'En iedereen maar klappen na zo'n landing,' zegt de Duitser lachend. En onderweg naar de standplaats wordt er ook nog een keer of vier een anker uitgegooid, waarna we met een ruk tot stilstand komen. De Duitser lacht:
'Alsof het z'n eerste keer is, joh. Dat kunnen alleen Albanezen.'
Heerlijk.



We worden met een bus van onderaan de vliegtuigtrap de volle 20 meter naar de deur van het vliegveld gereden, zoals ik dat onderhand gewend ben in Zuid-Europese landen. Een korte ondervraging van de douanebeambte wie ik ben en wat ik kom doen, mijn koffer van de band halen en voor ik het weet ben ik op zoek naar de bestelde taxichauffeur die met een bordje met mijn naam erop op me staat te wachten. Maar die is niet te vinden, niet binnen en niet buiten. Dus dan maar met die vriendelijke chauffeur mee die op me af komt lopen en een taxirit aanbiedt.

Onderweg hebben we een heel gesprek over de leefomstandigheden hier. Hij vertelt dat na Corona alles hier duur is geworden, voor die tijd ging het allemaal wel. We rijden langs tankstations waar de prijs op 1,47 per liter ligt. Ik vraag hem of dat voor hun veel is en of het gemiddelde loon hier 300 euro is. Hij bevestigt dat, tussen de 300 en 400. En dan is 1,47 enorm duur.
'Ik weet niet waarom, maar in Albanië is het momenteel nog veel duurder.'
Als ik de prijzen van thuis en Duitsland noem schudt hij zijn hoofd. Hij vertelt dat hij lang in Zwitserland heeft gewoond, daar is alles pas duur. En wanneer je dan hier in Kosovo terugkomt na zoveel jaar, kost alles hier een schijntje.
Hij heeft kritiek op het educatieniveau van kinderen en de zorg, voor de rest is het hier wel prima vol te houden.
En voor ik het weet staan we midden in Pristina, voor mijn hotel. We nemen afscheid.

De receptionist probeert me te overtuigen dat de taxichauffeur er echt heeft gestaan door berichten te laten zien (in het Albanees), maar dat hoeft niet; ik geloof hem ook zo wel. En het is geen ramp, want ik ben er toch gekomen. Ik gooi mijn koffer neer in de kamer en maak snel nog een klein rondje door de buurt. Moe en voldaan plof ik neer op bed. Dat zijn heel wat eerste indrukken om weer te verwerken.

2 september
Na een wat verwarrende nacht met een airco die op een bepaald moment wel erg fris wordt en een hoofd dat er maar niet uit kan komen of ik wel of niet slaap, ben ik eerder wakker dan de wekker en redelijk duf. Ik sleep mezelf naar de kelder waar het ontbijt gevonden kan worden. Ik schep een en ander op en dan komt de jonge bediende de rest van het menu aan me voorleggen. Ik bestel en schenk mezelf wat melk in voor bij de ontbijtgranen. Maar de kan schenkt niet alleen daar in waar het moet, het komt er ook aan de onderkant uit en dus loopt het over het tafelblad, over mijn schoenen en over de vloer. De jongen gaat meteen in de paniekerige servicemodus, maar het is maar melk.

Tijdens het ontbijt komt hij vragen of ik nog iets nodig heb.
'Een miljoen?'
Hij schiet in de lach. We hebben een vermakelijk gesprek en ik vraag hem waar ik het beste een simkaart kan kopen.
'Ipko, die heb ik zelf ook.' Mooi, kan ik straks op jacht.
Het ontbijt is tot tien uur, maar ik zit nog te eten en dus babbelen we verder. Vervolgens komt er een jong Nederlands stel de trap af om vier over tien om te ontbijten. Precies de reden waarom ik op reis geen Nederlanders tegen wil komen.

Wanneer ik klaar ben voor de dag, wandel ik naar de om de hoek gelegen boulevard Moeder Theresa, waar de Ipko-winkel zit. Het heeft iets meer voeten in de aarde dan vorig jaar in Macedonië, maar na een minuut of twintig sta ik buiten met een simkaart die het nog niet doet, omdat het nog een half uur duurt voordat alles is doorgevoerd. Ik loop even terug naar het hotel en daar is de receptionist blij me te zien. Voordat ik vertrok had ik hem verteld dat ik op de 'quest for Ipko' ging en als hij niks meer van me zou horen, hij de politie moest bellen. Het is dus weer goed afgelopen.



Dan kan mijn bezoek aan Pristina echt beginnen. Ik heb een idee van een planning in mijn hoofd en die begint bij de Nationale bibliotheek, want die gaat op zaterdag als eerste dicht om 14.00 uur. Het is een bijzonder gebouw, dat in 1982 werd geopend en waarbij de gegadigden zich erover verbaasden dat bij de opening de bekisting nog niet was weggehaald. Onderweg hier naartoe was me al opgevallen dat het in de stad heel rustig was, maar hier is op een man met twee honden en twee meiden die in de schaduw zitten na helemaal niemand. En zo oogt de bibliotheek ook; de deuren zijn dicht en het is binnen wel heel erg donker.





Dan maar door naar de ernaast gelegen Servisch-Orthodoxe kathedraal. Daar is gegarandeerd ook niets te beleven, want die is nooit afgebouwd. De bouw begon in 1995 en had in 1999 klaar moeten zijn, maar de oorlog die destijds ontstond waardoor Kosovo zich kon 'verlossen' van Servië gooide daarvoor roet in het eten en daarna ontstond er de rare situatie dat de Serven de kerk af willen bouwen, maar in een anti-Servië dat het huidige Kosovo is zou dat natuurlijk voor grote problemen zorgen. En dus blijft het onafgebouwde gebouw staan. Want afbreken zorgt voor niet minder problemen...



Sinds 1974 was Kosovo een autonome provincie van Joegoslavië, dat bestond uit Kroatië, Servië, Slovenië, Montenegro, Macedonië en Bosnië-Herzegovina en de twee provincies Kosovo en Vojvodina. De inwoners van Kosovo zijn met name Albanezen en Serven die elkaar door de jaren heen flink gewantrouwd hebben, hun eigen republiek wilden en waar met name de Serven voor geweld zorgden door president Slobodan Milosevic die de autonomie van Kosovo in 1989 wilde opheffen en alles terug wilde vorderen en weer onder de Servische republiek wilde laten vallen. De nieuwe Servische grondwet die hij in wilde voeren vereiste verkiezingen voor het Kosovaarse parlement. Verkiezingen die de Albanezen in Kosovo boycotten. In 1991 schaft Servië het onderwijs in de Albanese taal af, de Albanezen boycotten vervolgens de openbare scholen. Servië kondigt vervolgens de noodtoestand af. In datzelfde jaar roept Ibrahim Rugova eenzijdig de republiek Kosovo uit, waarna er een parallelle samenleving ontstaat.

Van 1991 tot 1995 breekt vervolgens de burgeroorlog in Joegoslavië uit. Daardoor komt er onafhankelijkheid van Slovenië, Kroatië, Bosnië en Macedonië. Servië inclusief Kosovo en Montenegro blijven achter in 'rompstaat'. Daarmee valt feitelijk Joegoslavië uiteen en blijven allen Servië en Montenegro daarvan over. In 1992 houden de Albanese Kosovaren verkiezingen en verkiezen Rugova tot president. In 1996 wordt er een Bevrijdingsleger opgericht waarmee een guerrillaoorlog tegen Servië wordt gestart. In 1998 verhevigde de strijd en vallen er duizenden slachtoffers van deze oorlog. Meer dan tienduizend Kosovaren vluchten naar het buitenland. In januari 1999 grijpt de OSCE in en wordt een vredesconferentie gehouden in Parijs met de VS en de NAVO. Zij besluiten over te gaan tot het bombarderen van Servische militaire doelwitten onder de naam operatie Allied Force. In april beginnen de Serviërs operatie Horseshoe: heel Kosovo moet gezuiverd worden van de Albanezen. 800.000 Kosovaren vluchten naar Macedonië en Albanië. Met name in Albanië worden ze met open armen ontvangen en staan Albanezen hun huizen zelfs tijdelijk af om iedereen te kunnen huisvesten (waarvan dan weer de toren in Kukes was die ik vorig jaar bezocht heb een bewijs van bedank van de Kosovaren is). In juni '99 gaat Belgrado uiteindelijk akkoord met een staakt-het-vuren en de terugtrekking van leger- en politie-eenheden uit Kosovo. Een vredeskorps wordt opgericht met Duitse, Franse, Britse, Italiaanse en Amerikaanse soldaten. Maar daarmee begon het probleem pas echt; er kwamen in één klap weer 800.000 gevluchte Kosovaren terug de grens over. Dat bracht grote geldproblemen mee, waarna er door het IMF 5 miljard dollar werd gedoneerd om de economie weer op gang te trekken.

Na nog wat heen en weer werd er in 2007 door de Verenigde Naties een plan voorgesteld waarbij Kosovo gezien het multi-etnische karakter en zelfstandigheid van de Kosovaarse gemeenten (Albanees, Servisch en Turks) centraal stond. Kosovo was voor, Servië tegen, waarna de VN de knoop doorhakte en het plan werd aangenomen.

In 2008 riep het parlement van Kosovo dan eenzijdig de onafhankelijkheid uit. Daarmee is het het jongste Balkanland. Wie dacht dat het voor volledige rust zou zorgen komt trouwens bedrogen uit; met name in het noordelijk gelegen gebied onttrekt de Servische meerderheid zich aan het gezag van de Kosovaarse regering, waardoor er met grote regelmaat spanningen zijn. De grens daarvan ligt in de stad Mitrovica, waar letterlijk een brug de grens is tussen de Albanezen in 'het zuiden' en de Serven in 'het noorden'. Die politieke spanningen spelen nog tot vandaag de dag. Met Euro's betalen kan in het noorden niet, daar accepteren ze alleen de Servische Dinar.

Terug naar de onafgebouwde Servisch-orthodoxe Christus de Verlosserkathedraal waar ik naast de Nationale Bibliotheek naast sta: afbouwen is dus geen optie. Maar afbreken dus ook niet. En dus staat hier een kerk in wording die nooit in wording zal raken. Moeilijk...

Vervolgens loop ik door naar het volgende gelovige hoogstandje dat je wenkbrauwen doet optrekken als je het achterliggende verhaal hoort: het werd namelijk gefinancierd door het Vaticaan en de gemeente Prishtina en geopend in 2017. Tot zover weinig aparts. Maar in heel Kosovo zijn er slechts 3% christenen (op 2 miljoen Kosovaren), dus het is veel meer prestige geweest deze kathedraal te bouwen dan dat er vanuit geloofsovertuiging behoefte aan is... De doorgaande weg voor de kerk is afgezet in verband met een festival, dus het is er erg rustig.



Wanneer ik er een foto van sta te maken, komt er een man voorbij die me in het Engels aanspreekt:
'Excuse me, je moet zien dat je de toren bezoekt.' Ik vraag hem of die open is en hij bevestigt dat. Goede tip!
De kathedraal zelf is uitgestorven. Net als de hele omgeving van de kerk. Een paar foto's hier en daar en ik ga op zoek naar de toegang. Bij de lift zit een jongen op zijn telefoon. Ik vraag hem of ik de klokkentoren kan bezoeken en hij schiet meteen omhoog. Hij legt uit dat ik voor anderhalve euro met de lift op en neer kan.





Kort erna sta ik op 45 meter hoogte uit te kijken over de hoofdstad van Kosovo: Pristina. De zon schijnt volop, het loopt richting de 30 graden en het uitzicht is grandioos. Ik sta met mijn vingers in de oren klaar klokslag 13.00 uur, maar de klok slaat niet. Ik besluit mijn telefoon dan maar even niet te gebruiken om foto’s mee te maken, want ik heb de klok eerder wel horen slaan en ik weet zeker dat ik dan van schrik mijn telefoon 45 meter naar beneden laat vallen als de klok toch ineens slaat. Klokslag vijf over één loop ik dan alsnog gehoorbeschadiging op. Gelukkig maakt het uitzicht heel veel goed.









Via het Newborn-monument vervolg ik mijn tour door de stad. Het monument werd onthuld op 17 februari 2008, de dag dat Kosovo de onafhankelijkheid van Servië uitriep. Kosovo was 'herboren' en daar staan de letters voor. Nadat de artiest de president had gevraagd zijn handtekening te zetten, zette ineens iedereen zijn handtekening (en graffiti) op de letters en binnen de kortste keren was het een janboel. De letters werden na vijf jaar overschilderd met de vlaggen van alle landen die Kosovo als onafhankelijke staat erkennen. Sinds kort zijn de letters door elkaar gehusseld en staat er: No New B(roken) R(epublic), wat een verwijzing lijkt te zijn naar de instabiele verhoudingen in het noorden.



Achter het monument ligt muziekpaleis het Jeudpaleis waar iftars worden gehouden, net als boekenbeurzen en concerten.



Niet ver daarvandaan ligt het centrale station van Pristina. Waar de verschillende luchthavenstations me door de jaren heen flink hebben weten te verbazen (en dan met name dat van Podgorica in Montenegro vorig jaar), is dit ook wel een pareltje. Het ligt eigenlijk helemaal niet zo centraal en het ligt aan een enkelsporige, ongeëlektrificeerde spoorlijn. Het perron is iets meer dan een opstaande bakstenenrand, maar dan hebben we het ook wel weer gehad. Het stationsgebouw is nog wel redelijk, met een heus loket en wachtruimte, maar dat zijn alle voorzieningen wel. Er is slechts één bestemming: Pejë, in het westen van Kosovo. En er rijden liefst twee treinen per dag naartoe in 2 uur. De ene is een lokale trein die op alle tussengelegen stations stopt en de ander is een Intercity die op alle tussengelegen stations stopt. Tsja...





Waar ik vorig jaar tijdens rondje Balkan alle treinen op een half uur wist te missen, schijnt er nu over een half uur een van de twee ritten aan te komen vanuit Pejë. Het is warm, dus ik neem plaats in het café dat naast het station ligt. Blikje Fanta voor een euro en even rustig bijkomen, want het is behoorlijk warm vandaag.







De trein moet om 14.10 uur binnen komen rollen, dus om 14.05 uur sta ik in de verte te staren. Kansloos natuurlijk, dus ik wandel nog wat rond. Om 14.25 uur zie ik de stationschef uit zijn hok komen. Ik vraag hem wanneer de trein komt.
'Five minute.' Mooi.
Het zijn wel Balkan-minuten, want om 14.37 uur rijdt de trein ineens het station binnen; vier Duitse rijtuigen met een bakbeest van een locomotief ervoor. Er stapt een man of 40 uit, de loc wordt losgekoppeld en omgelopen en meteen nadat die aan de andere kant weer is aangekoppeld fluit de stationschef voor vertrek. Niet dat het wat uitmaakt, want een minuut later fluit hij nog eens, waarna de trein zich in beweging zet en het station uitrolt. Zou die voor de volgende rit naar Pejë om 16.30 uur eerst nog een ritje naar de grens met Macedonië maken?







Ik wandel verder en kom even later aan op de Bulevard Bill Clinton. Ja, die van die Amerikaanse president. Hij gaf destijds toestemming om Servië te bombarderen vanuit de NAVO. En daarvoor zijn ze hem hier eeuwig dankbaar. Dus is er een boulevard naar hem vernoemd en staat er een heus standbeeld van deze man die absoluut geen seksuele relatie had met die ene vrouw. Van haar geen standbeeld hier, trouwens.




Ik wandel terug naar de autovrije promenade Bulevardi Nene Tereza. Daaraan ligt hotel Grand Hotel Prishtina: midden in de stad aan deze belangrijke winkelstraat, 368 kamers groot, mooie naam; dat moet toch wat wezen! Het gevaarte is van buiten gigantisch, van binnen enkel oud. In dit vijfsterrenhotel verbleven alle journalisten die verslag deden van de oorlog in Kosovo in 1998 en '99. Tegenwoordig is het hotel verwikkeld in rechtszaken over eigendom en dus wordt er aan de binnenkant niets gedaan. Reviews zijn dan ook om te huilen: "Vijfsterrenhotel? Meer dan water en elektriciteit krijg je hier niet. Blijf hier ver weg!"



Ik volg de boulevard en bezoek ook nog even de noordzijde van dit gebied. Hier staat bijvoorbeeld naast de fontein met spelende kinderen een standbeeld van Skenderbeu, Skanderbeg die in de 15e eeuw leider was van de Ottomanen, zich deserteerde en vervolgens tegen de Ottomanen vocht, en het Nationaal Theater. Nog wat verder staat een standbeeld van Ibrahim Rugova, de eerste president van Kosovo.









Vervolgens komt buslijn 818 via Stadtbach naar Legoland voorbijgereden. Zoals wel meer in deze contreien worden afgedankte bussen gebruikt die nog prima rijden, maar niet meer aan de strenge Europese milieueisen voldoen. Zoals de Friese pompeblêd die op vele voormalig Friese bussen te zien zijn in de Albanese hoofdstad Tirana.



Ook gaat het monument van drie-eenheid en broederschap op de foto, een reliek dat verwijst naar lang vervlogen tijden; dit ding staat hier sinds de jaren '50 de eenheid en broederschap tussen de drie Kosovaarse volkeren (Albanezen, Serviërs en Turken) te symboliseren. Daar is maar weinig van over, helaas...



Naast de Bazaar moskee ligt het Kosovo museum dat over archeologie, etnografie en geschiedenis gaat. Zo ligt er bijvoorbeeld een papier waarop allerlei afspraken staan in het (vermoedelijk) Albanees met allerlei handtekening erop en er rond de vlaggen van (vermoedelijk) de landen die Kosovo als onafhankelijke republiek erkennen. Dat denk ik er tenminste uit op te maken, want van dit soort zaken is er geen Engelse vertaling van de omschrijvingen.







Een bezoek aan het etnografisch museum strandt bij de voordeur: ze zijn open tot 17.00 uur, maar om 16.15 uur is iedereen al naar huis. 17 uur Balkantijd, dan.



Maar daarmee beland ik wel in een woonwijk net buiten het centrum van de stad. En dat centrum is natuurlijk de toeristenshow, maar hier is het zodra je één straatje van de hoofdweg verwijderd bent doodstil. Zalig. Ik kom langs een Ottomaans huis midden in de wijk en eindig in een park waar de eerste Kosovaarse Geocache ligt die ik vind. En daarvan zijn er niet zo heel veel...



Ik wandel terug naar de hoofdstraat en passeer een bakker waar ik voor 1,30 een burekstengel met gehakt haal, want ik heb toch stiekem wat trek gekregen. Terwijl ik die oppeuzel wandel ik terug richting het hotel en kan ik het niet laten om op de hoek bij het hotel nog even die populaire boekwinkel binnen te stappen. In de etalage staan al Engelse boeken en ik ben sinds vorig jaar op zoek naar een boek...

In Noord-Albanië wordt geleefd volgens de kanun, een naar mijn mening volledig achterhaald wetssysteem dat onder andere bloedwraak in ere houdt. Bloedwraak houdt in: de familie of stam van een dode heeft het recht die te wreken op de schuldige, ook als de dood het gevolg was van een ongeval. Als de dode niet wordt gewroken, verliest de getroffen familie of stam haar maatschappelijke eer. Volledig krankjorum, want het houdt daarna volledige families in bedwang. De Belgische reisjournalist Tom Waes sprak een aantal jaar geleden op zijn reis door Albanië met iemand die daardoor samen met zijn kinderen al jaren het huis niet meer uitkwam. Een volledig uitzichtloze situatie.

Toen ik vorig jaar, geheel tegen de planning en vooral mijn zin in, op het vliegveld van Tirana stond met een auto met afgebroken zijspiegel, heb ik een exemplaar van de Kanun in handen gehad. Maar mijn hoofd stond er toen niet naar het ook mee te nemen. Toen ik thuis was, had ik daar enorme spijt van. En dus wandel ik op goed geluk deze drukke boekhandel binnen. In werkelijk waar iedere hoek zijn er boeken te zien. Smalle trapjes omhoog naar vides met nog veel meer boeken. Het meeste in het Albanees, maar verrassend genoeg ook in het Engels en zelfs Duits. Maar na een kwartier zoeken in de hoek met boeken over politiek, geschiedenis en zelfs Albanese literatuur wandel ik met lege handen weer de trap af. Er komt een vriendelijke medewerkster naar me toe die me vraagt of ze me kan helpen. Wanneer ik meld dat ik een boek met de Kanun zoek, doet ze twee stappen vooruit en wijst ze hetzelfde boek aan als dat ik vorig jaar in Tirana in handen had. Ik reken het af aan de Europese prijs van 37 euro en loop dan nog eens naar de vrouw.
'Jullie hebben hier alles?' merk ik meer op dan dat ik het vraag.
Ze kijkt me een seconde aan en zegt dan met volledige overtuiging: 'Yes.'
Ik wijs naar de rij bij de kassa en zeg dat het me wel duidelijk is dat het een groot succes is, want ze staan met twee caissières in rap tempo alle boeken weg te piepen voor betaling en ik heb in de afgelopen 20 minuten geen moment zonder die piep gehoord.
'School boxes,' reageert ze, 'over anderhalve week gaan de kinderen weer naar school dus die komen hun boeken hier halen.'
Er lopen inderdaad heel veel kinderen rond met hun ouders. En het merendeel daarvan spreekt nog Engels ook, dus ze worden meertalig opgevoed.
Ik vraag waarom ze allemaal hier komen, ze zijn toch niet de enige boekhandel in Pristina?
'Zeker niet, maar dit is het huis van Dukagjini!' zegt ze lachend terwijl ze wegloopt om iemand te gaan helpen.
Een rondje internet leert me dat Dukagjini een grote uitgever is in Kosovo. Tevreden met mijn aankoop loop ik terug naar het hotel.

Ik laat mijn aankoop zien aan de receptioniste die er gisteravond ook was en wanneer ik het woord kanun laat vallen zegt ze meteen dat ze dat achterhaald vind. Ik ben het volledig met haar eens, het gaat in de moderne tijd nergens meer over. Maar ergens interesseert het me ook wel weer. Wanneer ik nadat ik mijn spullen in de hotelkamer heb gelegd terug kom om het restaurant tegenover het hotel een bezoek te brengen aan haar vraag of het een beetje een goede tent is, kijkt ze me met een grimas aan en zegt abrupt en een beetje met walging doordrenkt: 'No.'
Ik vraag naar een andere tent waar ik in alle rust goed kan eten en ze verwijst me naar een restaurant honderd meter verderop in dezelfde straat. Daar kom ik bij een leuk restaurantje terecht waar ik met wat gecoverde muziek op het terras wordt verwelkomd. Het eten smaakt goed, de muziek is prima en het personeel is vriendelijk. Niet dat ze allemaal uitgebreid Engels spreken, want wanneer ik aan mijn ober vraag wat de gemiddelde tijd is om in Kosovo uit eten te gaan (met het oog op nog wat avonden in dit land) moet hij zijn collega erbij roepen. Die legt uit dat het hier heel normaal is om 20.30 uur een keer op pad te gaan.
'Kinderen op bed, thuis rustig voorbereiden, en dan op stap. Niet alleen om uit eten te gaan, wij koppelen het dan ook meteen met op stap gaan. Dus na het eten de nachtclub in.' Interessant.



Na het eten wandel ik nog even over de boulevard. Zo rustig als die vanochtend was, zo druk is het nu. En bij de kathedraal aan het einde is het festival flink bezocht. Tijd om na een lange dag af te ronden.

3 september
Na het ontbijt maak ik een praatje met de receptioniste die ik nog niet ken, terwijl ik sta te wachten op mijn taxi naar het vliegveld. Ze heeft haar zomervakantie dit jaar geannuleerd vanwege het slechte weer. Maar gelukkig is er in eigen land genoeg te doen. De taxi rijdt voor en ik wil mijn gordel om doen. Dat kan, er is alleen geen houder om hem in vast te klikken. Eh... Balkan.

Op het vliegveld ga ik niet naar de incheckbalie om naar huis te gaan, maar naar een van de autoverhuurkantoren. Ik heb voor de rest van mijn verblijf een auto gehuurd om ook de rest van het land te kunnen bezoeken. Een van mijn vaste regels is: ga niet na aankomst in een onbekend land in een onbekende auto de hoofdstad in. Drama gegarandeerd. En het aantal parkeerplekken in de hoofdstad is ook minimaal; de drie plekken op de niet bestaande stoep voor het hotel waren de afgelopen twee dagen constant bezet. En als er iets is waar ik een hekel aan heb, dan is het wel krappe parkeerplekken en eindeloos steken om fatsoenlijk te parkeren. En dus haal ik nu, na mijn verblijf in Pristina, een auto op. Good news! It's a Dacia Sandero!



Met de auto vertrek ik in oostelijke richting. In mijn reisgids stond iets dat me totaal niet aan staat, maar wel interesseert. When in Balkan, do Balkan things, toch? Ik rijd in ruim een half uur naar het berenrusthuis: Bear Sanctuary Prishtina heeft 20 beren opgevangen in 2014, nadat ze door de Kosovaarse politie zijn ingenomen en door de stichting opgenomen. Het was in de Balkan heel gebruikelijk, tot 2014, om een beer 'tentoon te stellen' aan gasten bij restaurants. En dus zaten die massaal in veel te kleine hokjes bij restaurants, waar gasten ze konden ophitsen en bier schonken. Een meisje staat in de hal met foto's aan me te vertellen dat ze meer beren op het oog hadden, maar dat er twee waren die al waren vermoord door hun eigenaar en bij het grofvuil lagen voor de politie en de stichting bij ze binnenvielen. Bizar.

Maar wat ik buiten tref is veel leuker: ja, de beren zitten opgesloten achter een hoog hek en mensen kunnen nog steeds 'apies kijken', maar de ruimte die ze hier hebben is enorm. Ik zie een hangmat, zwembaden en enorme ruimte. Deze beren zijn, na zo lang mishandeld te zijn, niet meer geschikt om nog in de vrije natuur te laten leven. Ze vertonen afwijkend gedrag en krijgen binnen deze 'dierentuin' alle zorg die ze nodig hebben. En zo oogt het ook; ze zijn kalm aan het badderen of rennen speels achter elkaar aan. Ze zijn natuurlijk gewend aan mensen, dus sommige gunnen je geen blik waardig. Anderen kijken je aan terwijl ze zichzelf eens wat krabben. En andere zijn lekker aan het spelen in de bossen die sommige 'hokken' hebben. Er is ook één leeuw te vinden, die hier al helemaal niet op zijn plaats is. Die kwam hier terecht nadat hij werd gered uit private handen, maar er zijn de nodige moeilijkheden om hem te kunnen verplaatsen naar Zuid-Afrika, waar de stichting hem uiteindelijk naar toe wil hebben. Ik ben zonder dat ik het door heb zo twee uur verder voor ik alle beren heb gezien en het rondje langs het wandelpad heb afgerond. Vooral bovenaan bij de 3 beren Ema, Oska en Ron heb ik even stil gestaan. Toen ik beneden in het park een trekker hoorde, stonden ze alle drie op en begonnen ze enthousiast heen en weer te lopen. Ik wist al wat er ging komen; de trekker reed het hele park rond en stopte bij hun hek. Vier emmers met doormidden gesneden appels werden over het hek gegooid en ze stortten zich er meteen op. Mooi om te zien.







Een drankje in het restaurant later zit ik weer in de auto. Met een omtrekkende beweging rijd ik verder richting het zuiden. Ik wil toch iets van de omgeving gezien hebben en in plaats van dat rechtstreeks over de snelweg te doen is het veel leuker de doorgaande weg te volgen. Tientallen dorpjes volgen en het valt me op dat het steevast neerkomt op elke honderd meter een wasstraat, een supermarkt en een tankstation. Als je niet weet wat je moet gaan doen later is dat kennelijk de keuze die je hebt. Ik vind een supermarkt waar gewoon parkeerplek voor de deur is (af en toe een dingetje hier) en haal wat flessen water (niet het kraanwater drinken in dit land!) en een ijsje voor mezelf. Het is tussen de 30 en 33 graden vandaag, dus even een verkoelend ijsje is wel fijn.







Een stuk verderop rijd ik langs een souvenirshop. Dat is pas de tweede die ik zie; in Prishtina zag ik er gisteravond ook wel één, maar die was al gesloten. Vorig jaar ben ik al op jacht geweest naar een T-shirt met de Albanese vlag erop, maar tegen de tijd dat ik daaraan begon kwam ik alleen nog een vriendelijk oud vrouwtje tegen langs de kant van de weg dat er een in een veel te grote maat had hangen. Wel 'home-made' aldus zijzelf. Ik geloof haar nog steeds niet. Dus parkeer ik de auto en wandel deze uitgestorven maar volgepakte winkel in die hier op een behoorlijk aparte plek zit; er is alleen een doorgaande weg van Gjilan naar Ferizaj, er zijn in geen velden of wegen hotels te bekennen, laat staan toeristen.

Meteen wanneer ik binnenloop, gaat er een deur open en schuifelt er een man van in de zestig de winkel in. Ik groet hem en bekijk wat hij aan prullaria heeft. Nou, de gemiddelde Action is er niks bij. En alles met een afbeelding van de vlag van Kosovo of Albanië, hier en daar wat Amerikaans spul en wat afbeeldingen van het logo van het Kosovaarse bevrijdingsleger UÇK. En één T-shirt met de Albanese vlag erop. Maar ik zie al meteen dat die van dat zweetspul is gemaakt, dus ik vraag de man of hij hem ook in ander materiaal heeft. Hij schuifelt meteen wat door de winkel en haalt van alles overhoop, maar dat is echt de enige. Ik zie wel eenzelfde hoodie hangen. Die mag ik passen, maar ondanks dat het een XL is zit hij me te strak. Als hij dan na de eerste keer wassen nog verder gekrompen is, heb ik er weinig aan. Maar hij heeft nog een stapel met hetzelfde type. Het is een L, maar hij dringt aan dat ik die maar moet proberen.
'Is better,' zegt hij.
En inderdaad. Deze zit een heel stuk beter én is niet voorzien van een plastic aandoende binnenlaag die heel snel heel klam wordt. In de twee minuten dat ik die eerste aan had, kreeg ik het al enorm benauwd. Natuurlijk is het hartje zomer met 33 graden en wie trekt er dan ook een trui aan? Maar de tweede is veel prettiger. Die wordt het.

Ik vraag wat hij mag kosten en hij rekent Europese prijzen. Die stomme toeristen betalen toch wel. Ik krijg hem voor een speciaal prijsje omdat hij 'Holland' leuk vindt. Ik probeer er nog wat van af te kletsen, maar daar begint hij niet aan, ik krijg al een speciale prijs. Normaal zijn ze 40 euro en ik mag hem al voor 30 meenemen. Natuurlijk word ik gigantisch afgezet, maar wat kan mij het ook schelen. Daarna ontvouwt zich een interessant gesprek.
Ik vraag hoe het leven is hier. Hij is tevreden. Hij vraagt of ik alleen reis, waar ik al ben geweest en vertelt dan dat hij uit Kosovo komt, maar ook 25 jaar in Macedonië heeft geleefd. Nu woont hij weer hier, heeft zijn winkeltje en gaat graag vissen. Mensen verklaren hem voor knettergek met zijn winkel.
'Wil je dan niet rijk zijn?' vragen ze hem wel eens. 'En dan? Dan heb je twee miljoen op de bank en dan ga je dood. Ik heb alleen geld nodig om van te kunnen leven. Ik ga graag vissen. Voor de rest heb ik niks nodig. Ik ben vrijgezel, op twee uur per week na. Daarna mag ze vertrekken en trek ik weer mijn eigen plan. Vanavond ga ik nog met vrienden koffiedrinken, daarna naar bed en morgen is er weer een nieuwe dag.'
Ik herken de levensstijl en wanneer ik hem aanvul dat het op die manier hartstikke prima gaat, zegt hij:
'I love you. You understand it!'
We nemen afscheid van elkaar bij de voordeur.
'Remember: if you come back one day you have a friend here!' drukt hij me op het hart, vergezeld van een stevige handdruk.
Die kan van mijn geld vanavond flink gaan koffiedrinken. Dan ben je natuurlijk al snel vrienden. Ik gooi tevreden het tasje met de trui in de kofferbak en vertrek verder richting Ferizaj.

Dat was die stad waar de Duitse jongen die naast me in het vliegtuig zat vandaan kwam. De GPS wil me de snelweg opsturen richting Noord-Macedonië, de snelste route. Maar ik wil toch ook wel iets van het stadje zien. En dus rijd ik de drukke hoofdweg op. Overal staan borden dat je hier maar 40 mag, daar houd ik me dan ook maar aan. En maar goed ook, want de rest denkt er kennelijk wat gemakkelijker over. En net op dat moment zie ik een politieagent de weg opstappen en een auto vanuit de tegengestelde richting tegenhouden, met een lasergun onder de arm. Die grap heb ik vorig jaar in Montenegro al gehad. Dus nu kan ik er wel om lachen.

Na anderhalve kilometer op de hoofdweg te hebben gereden sla ik rechtsaf, via een buitenwijk de stad uit. Hier zijn maar weinig toeristische hoogtepunten. Mijn reisgids rept over een Amerikaanse basis dat als NAVO-hoofdkwartier dient voor de KFOR-troepen. En daar heb ik niks te zoeken. Het andere hoogtepunt is een bifurcatie. Niets anders dan een splitsing van de rivier. En dat klinkt nog als heel wat, maar ik heb een foto gezien en geloof me: de sloot bij mij om de hoek is indrukwekkender. De reisgids: 'verwacht geen spectaculaire waterpartijen; het is gewoon een riviertje dat splitst.' En inderdaad, geen woord te veel gezegd. Ik sla over.



Ik rijd de bergen in, het Sharri gebergte. Middenin het gebied heb ik een hotelovernachting geboekt in een slaperig dorpje dat een Servische enclave vormt. Hier wordt Servisch gesproken en voelen de inwoners zich ook Servisch in plaats van Kosovaar. Ze keren zich hier niet heel erg tegen de Albanezen, maar je proeft er toch een heel klein beetje van. Het lijkt me in ieder geval geen heel goed idee hier openlijk in mijn nieuwe trui met Albanese vlag rond te paraderen. De uitingen hier zijn in het Cyrillisch. De Engelssprekende jongen van het hotel vraagt naar mijn naam, waarna de eigenaar op zijn telefoon mijn naam laat zien. In het Cyrillisch. Daarin heb ik mijn naam al eens eerder gezien, dus ik herken het en bevestig het. De eigenaar spreekt alleen Servisch en toont me mijn kamer; precies wat ik voor 25 euro had verwacht en al eerder in Montenegro heb gezien. Simpel, maar doeltreffend.

Ik heb de hele middag rondgereden en ben wel even toe aan een wandeling. Dus loop ik het dorpje in. Meteen naast het hotel zit een uitgestorven hotel. Al jaren gesloten, maar toch open. De urbexer in mij komt naar boven en dus wandel ik even naar binnen. Later begrijp ik van de Engelssprekende jongen in het hotel dat deze tent stamt uit de tijd van Joegoslavië.
'You know Yugoslavia?'
Zeker, long time ago.
'25-30 jaar terug, zolang is het al dicht.'
Dat is er ook wel aan af te zien. Hier en daar hangt er nog wat bloemetjesbehang, maar de kamers op de eerste en tweede verdieping hebben zowaar allemaal een eigen badkamer. Die op de derde verdieping niet.













Naast het vervallen hotel staat een nog veel groter gedrocht dat uit de Joegoslavië-tijd stamt. Maar daar is de voordeur wel op de normale manier open. Maar schijn bedriegt:
'Die tent is alleen open voor bruiloften. Je kunt er niet verblijven,' aldus de serveerder in mijn hotel.
Internet vertelt me dat de tent na 'de crisis' (maar dat zegt niks, want daar hebben ze er hier nogal wat van gehad) is opgedoekt. Het oogt ook weinig aantrekkelijk en uitnodigend. Zelfs mijn bruiloft zou ik er niet willen houden.



Dan steek ik de weg nog even over en loop het echte dorpje in. Drie straten, meer is het niet. Niet alle gebouwen worden afgemaakt zodra ze eenmaal staan. Ergens hangt er een handdoek bij wijze van voordeur, binnen wordt er gepingpongd. De honden reageren niet eens op me, er zit een poes heerlijk in het zonnetje te knipogen wanneer ik langs loop. Aan het einde van de straat spelen wat kinderen voetbal. Meer valt er in dit dorpje niet te doen.







Voor het eten wandel ik het restaurant van het hotel waar ik verblijf in en vraag naar een lokaal gerecht zodra de Engelssprekende jongen me vertelt dat ze geen pasta en pizza hebben. Maar dan had ik maar naar Italië moeten gaan, niet? Dat is hij met me eens.
Ik krijg schnitzel op Servische wijze gepresenteerd die er goed in gaat. Ik vraag de serveerder hoe het leven hier is.
'Prima. Ja, we hebben soms politieke incidenten, maar verder is het hier rustig, we hebben werk, we hebben nachtclubs en heel belangrijk: mooie vrouwen!'
Het hoogseizoen is hier in de winter, maar ook tijdens de zomer weten toeristen hier voorbij te trekken. Ze schijnen hier de steilste skipistes te hebben van heel de Balkan en dat trekt bezoekers aan. Maar ik kom hier liever wanneer het 30 graden is.

Het is half acht geweest en dan gaat het licht op dit moment buiten uit. En na nog een kleine after-dinner-wandeling heb ik alles wel gezien. Verder de straten langs is geen optie; er is al snel geen straatverlichting meer en dan wil ik al helemaal niet langs de weg lopen. Het belooft een rustige avond te worden.

4 september
Rustig bleef het in het hotel. Buiten niet. Tegen de tijd dat ik rustig op bed lag, begon het buiten te rommelen. Binnen de kortste keren kwam er een moessonregen naar beneden en was er een mooie lichtshow te zien vanaf het balkon. Op een bepaald moment kwam het onweer zó dichtbij dat het insloeg op de dichtstbijzijnde heuvel, waarna direct de stroom uitviel. Buiten werd het aggregaat aangezet en al snel hadden we weer stroom. Maar donderen bleef het...

Het ontbijt wordt verzorgd door een Servische man die een handvol woorden Engels spreekt. Hij brengt me mijn omelet (dat is in deze contreien eigenlijk het standaardontbijt, meestal valt er weinig te kiezen) en vraagt me tot wel drie keer direct achter elkaar:
'You good?'
Jup, zie er prima uit, bedankt. En twee minuten later brengt hij me een beker. Met yoghurt. Ah, is dat wat hij zei...

Ik check uit en rijd eerst nog even de bergweg op die nog 9 kilometer omhooggaat. Bovenaan moet er een skidorpje zijn en een van de zeldzame Geocaches in dit land. Maar waar ik al een beetje bang voor was komt uit; de regen is blijven hangen tussen de bergen en van een uitzicht komt het niet. Waar het gisteren tegen de 33 graden aanliep, komt het kwik vandaag niet hoger dan 12...



Helemaal zinloos was de tocht naar boven niet, want in dit volkomen verlaten dorpje graast de schaapskudde rond. De herder loopt rond in knaloranje jas zodat je hem goed kunt zien. Met de rondtrekkende mist achter de skilift en de schaapskudde die eronder loopt maak ik een handjevol foto's die ik erg sfeervol vind. Ik maak de herder met handgebaren duidelijk dat ik het mooi vind.
'Germania?' vraagt hij. Nee, Holland. Ah ja.
Dan blijkt die Geocache op (ski?)vakantie te zijn en moet ik het maar hebben van een van de herdershonden die zich tegen me aan schurkt omdat hij behoefte heeft aan een paar aaien over zijn kop. Dat vindt hij duidelijk fijn.
Terwijl ik de weg nog honderd meter afrijd om te zien dat er hier echt niks meer te beleven valt en weer omkeer, wandelt de herder met de kudde de weg af. Ik moet erop wachten en er zijn twee schapen die ook behoefte hebben aan een knuffel, want ze schuren een paar keer flink tegen de voordeuren aan. Allemaal vriendjes! Terwijl ik de berg weer afrijd mijmer ik wat over die herder; hij hoeft zich geen zorgen te maken. Hij wandelt wat met zijn kudde door de omgeving, de honden zorgen ervoor dat er geen schaap verdwaalt en morgen is er weer een nieuwe dag. Heerlijk. Wat hij in de winter doet wanneer er hier enorme hoeveelheden sneeuw liggen? Geen idee. Kosovo kent bloedhete zomers, maar ook ijskoude winters.



Een heel stuk verderop kom ik door nog wat bergdorpjes waar weinig gebeurt. De regen die vrij constant valt maakt het allemaal wat treurig. En uitgestorven. De weg vervolgt langs rivier Lumbardhi en voert dan ineens langs een gebouw dat ik al had opgezocht. Het aartsengelklooster bestaat uit ruïnes van wat ooit een heilige plek moet zijn geweest, hoog boven op de berg een vervallen fort dat de heilige plaats moest beschermen tegen invallers en een klooster dat hier in 1998 is gebouwd. Omdat het een Servisch orthodox klooster is, wordt het geheel bewaakt, nadat het in 2004 door de Albanezen in brand werd gestoken en vervolgens opnieuw opgebouwd. Wanneer ik aan kom rijden gaat er een raam open van een tijdelijke container met daarin een bewaker. Ik parkeer de auto en loop naar hem toe. Hij begint in het Albanees tegen me. Maar hij kent ook wel wat Engels. Ik moet mijn ID geven. Omdat het nog steeds regent wijst hij naar de achterdeur; ik mag wel even binnen komen staan.
Ik betreed het volledig doorrookte hok waar hij een stoel en een bureau heeft staan. Een televisie in de hoek en zijn mobiele telefoon op tafel met een YouTube-filmpje dat op pauze staat. Hij noteert mijn gegevens en ik vraag of ik foto's mag maken. Ja, dat mag wel.









Het complex stelt niet heel veel voor. Er schijnen 10 monniken te wonen, je kunt eventueel een wandelpad volgen dat steil de berg op loopt richting het vervallen fort en er is een kleine ruïne te zien. Tien minuten nadat ik ben ingeklokt bij de portier rijd ik alweer weg.







Iets verderop is er nog een weggestopt gebouwtje te vinden dat ooit dienstdeed als waterkrachtcentrale. In 1979 werd het het Elektriciteitsmuseum, maar na de Kosovo-oorlog is het nooit meer opengegaan. Jammer, want het is een mooi gebouw.



En dan vanuit de heerlijke stilte in de bergen rijd ik zonder aankondiging een buitenwijk van de grote stad Prizren binnen. Tijdens de oorlog(en) is Prizren redelijk onbeschadigd gebleven en daardoor doet het heel erg Ottomaans aan. De straten zijn nauw en druk, de huizen staan dicht op elkaar. Om het verkeer door dat stratennetwerk te persen is er eenrichtingsverkeer ingevoerd. Ik sluit aan in de rij en laat me door mijn GPS (Goddank voor dat apparaat!) door de straatjes leiden. Overal geparkeerde auto's, dat wordt wat! Laat ik mijn huiswerk nou gedaan hebben en een hotel uitgekozen hebben dat een parkeergarage heeft. Maar wanneer ik ter hoogte van het hotel ben staat er tussen alle geparkeerde auto's één bord met 'gereserveerd voor klanten' in het Albanees en wanneer ik door heb dat dat is waar ik in moet rijden rol ik er al voorbij en met ongeveer honderd auto's in de stroom achter mij betekent dat dat ik ook niet even achteruit kan. Dus dan nog maar een rondje door de stad...

'Je hebt pech met de regen, dan willen mensen niet lopen en nemen ze massaal de auto. Anders was het een heel stuk rustiger geweest op straat,' aldus de vriendelijke eigenaar van het hotel nadat ik mijn auto in de garage heb neergezet. Wat ben ik blij dat ik voor dit hotel heb gekozen, dat was anders helemaal niks geworden met parkeren.



Al snel wandel ik de stad in, met in mijn jaszak een door de hoteleigenaar op lage kwaliteit uitgeprinte, maar goedbedoelde, afbeelding van Google Maps waarop ik een route met hoogtepunten zou moeten ontwaren. Gelukkig heb ik mijn reisgids ook bij me. Hier is het nodige te zien. Ik wandel achtereenvolgens voorbij aan de OLV van Eeuwige Bijstand kerk, die helaas dicht is, met ernaast de basisschool in een statig pand. Daarna kom ik uit op de wandelpromenade met enorm veel winkeltjes, barretjes en juweliers, want er was hier ooit een goudsmedenbuurt. Die werkplaatsen zijn tegenwoordig massaal getransformeerd tot de genoemde winkels en barretjes, want dat levert veel meer op. Dan is daar wat plompverloren de Sint George Runovičkathedraal, een Servisch Orthodoxe kerk uit 1887. Met een grote muur eromheen, een bord in de tuin dat er geen foto's genomen mogen worden en een bewaker in zijn container is het wel duidelijk dat ik er geen foto van heb. De boel wordt bewaakt omdat het tijdens de rellen in 2004 door de woedende Albanezen is vernield en in brand gestoken. Meteen ook de reden waarom ze er geen publiek meer binnen laten. Ergens wel jammer, natuurlijk.







Ik kom uit op het gezellig ogende Sheti Shatërvanplein waar allemaal kroegjes en restaurantjes rond liggen. Ongeveer in het midden een vierkante fontein met mythisch verhaal: volgens de legende keer je terug in Prizren als je van het water uit de fontein drinkt. Dat laat ik aan anderen over; met de milieuvervuiling (denk aan het grootschalig dumpen van afval op iedere willekeurige denkbare plek) in dit land wordt het sterk afgeraden het kraanwater te drinken.







Direct daarnaast ligt 'de' stenen brug; een Ottomaanse stenen brug dat duidelijk een toeristisch hoogtepunt is. Mooi gelegen, met vele terrassen ernaast en ook naast de rivier. In de zomer is het hier stampvol, wanneer de Kosovaren vanuit andere landen massaal hier hun vakantie komen vieren. Die 'Diaspora' komt voornamelijk uit Duitsland, Zwitserland, Oostenrijk en Zweden. Maar er valt hier nog iets op; waar in de rest van Kosovo in het Albanees en in het Servisch wordt geschreven op de borden, is er in Prizren nog een derde taal die wordt gebruikt: het Turks. Er is hier een aardig grote Turkse gemeenschap. Turkije schijnt veel in Kosovo te investeren en met de Ottomaanse geschiedenis van dit land valt dat ook wel enigszins te verklaren. Het valt mij op dat ik om me heen hier en daar wat mensen Turks hoor spreken. Overigens niet alleen door Turken, maar ook door Albanezen.



Wanneer ik in het buitenland ben, bezoek ik vaak een kerk. Maar Kosovo is overwegend moslim en op de een of andere manier bezoek ik moskeeën dan eigenlijk weer niet of nauwelijks. Maar de hoteleigenaar wees me nog speciaal op de grote Sinan Pashamoskee:
'Dat is de mooiste moskee van heel Kosovo.'
En dus trek ik netjes mijn schoenen uit en wandel naar binnen. De moskee zou in 1600 al zijn gebouwd en in 2010, met behulp van Turks geld, zijn gerenoveerd. Van binnen voorzien van de nodige mooie beschilderingen.









Ik wandel iets het centrum uit langs de rivier, richting het wijkje Marash. Er staat onder andere een moskee, maar ook een 400 jaar oude plataan met een stam van twee meter dik. Verder terug richting het centrum staat er zonder enige aankondiging een deur van huisnummer 52. Het blijkt een originele traditionele Prizrense voordeur te zijn die werd gered van de sloop nadat hij 200 jaar dienst had gedaan. Met het oog op architectonische en historische waarde is de deur nu naast de rivier geplaatst.







De regen houdt aan, wordt zelfs sterker en ik ben er wel een beetje klaar mee. De hoteleigenaar heeft me een restaurant getipt waar ik vlakbij ben. En dus wandel ik naar binnen. Het is nog maar 16.15 uur, maar ik heb geen lunch gehad en met de regen wil ik wel even droog zitten. Ik blijk de enige in het restaurant en wordt op de sfeervolle bovenste verdieping neergezet. De muziek staat me eigenlijk net een tandje te hard, maar vooruit, het is rustige muziek. Beter dan die boenkeboenke die uit de nodige tentjes galmt. Ik kijk eens op de menukaart en bestel een kipsalade. In drie dagen tijd was er van groente en fruit vrijwel geen sprake, dus het wordt tijd voor wat vitaminen.

Wanneer een van de nummers voorbij is, trekt de jingle mijn aandacht. 'Radio tien' wordt er gezongen. Ik ga in sneltreinvaart de mij bekende talen langs en kan er niet een bedenken die 'tien' in zijn woordenschat heeft zitten buiten het Nederlands. Een nummer later blijkt waarom: de stem van Erik de Zwart galmt door de zaal en zegt:
'Geniet van de grootste lovesongs allertijden! Radio 10.'
En het volgende nummer begint. Ik zit hardop te lachen wanneer de serveerder mijn drinken komt brengen. Hij spreekt slecht Engels en bevestigt dat de muziek van 'Holland' komt. Ze hebben hier verdorie een playlist van radio 10 aan staan. Balkan, prachtig. Het duurt even maar dan blijkt een andere gedachte uit te komen: Suzan en Freek komen langs en zingen in het Nederlands dat het beter is zo. Ik lach me blauw. Daar zit ik dan, in Prizren in Kosovo, naar buiten te kijken vanuit een verder leeg restaurant over de rivier en de stad, met Suzan en Freek op de achtergrond. Mooi, man.
Het kan de serveerder desgevraagd allemaal weinig schelen; hij verstaat het toch niet.

Na uitgebreid getafeld te hebben wandel ik met een kleine omweg terug naar het hotel. Wanneer je hier een beveiligingscontainer ziet kun je er automatisch van uitgaan dat er iets Servisch te vinden valt. Zo ook hier tussen de barretjes. Achter de muur ligt het Servisch-orthodoxe seminarie Bogoslavia. Dat wordt ook in het Cyrillisch aangekondigd. Ook deze onderwijsinstelling voor geestelijken werd in 2004 door de Albanezen in brand gestoken, maar is herbouwd. En nu dus voorzien van beveiliging.



Ik steek nog even de rivier over om een kort kijkje te nemen aan de noordzijde. Daarbij wandel ik het terrein op van een moskee die gesloten is, maar wel is voorzien van mooie beschilderingen aan de buitenzijde. Vervolgens wandel ik terug naar het hotel. Het verkeer is helemaal stil komen te liggen; er rijden nog een handjevol auto's door de straten. Wat een verschil met vanmiddag...





5 september
De dag begint in ieder geval droog. Het is wel licht bewolkt en in de verte hangen er wat donkere wolken, maar na het ontbijt begin ik toch met de klim naar het fort. Dat zag ik gisteren in de regen niet zitten en daar ben ik vandaag wel blij om, want de keienstraatjes naar boven lijken me spekglad wanneer ze nat zijn.

Het is een stevige klim naar boven, flink steil, maar met rustig aan doen kom je het verst. Halverwege de klim ligt er een Servisch-orthodoxe kerk; Christus de Verlosser. Die breekt de klim mooi op. Tenminste, als het hek niet is voorzien van een groot hangslot, zoals vandaag. Normaal zijn er Servische beheerders die Servische muziek draaien en het verhaal van de kerk vertellen; ook deze is in 2004 door Albanezen in de fik gezet en afgebrand. Nu is de kerk hersteld. Maar vandaag zijn de beheerders kennelijk op vakantie, dus het hek blijft dicht.



Ik klim verder naar het fort en geniet daar van het prachtige uitzicht over de stad Prizren en het achterland. Een verdiende beloning na de klim. Het fort zelf stamt uit de prehistorie en werd in de 6e eeuw (van de Byzantijnen) versterkt. De Ottomanen veroverden in 1455 Prizren en namen het fort in gebruik. Er is naast het uitzicht ook een klein museum met wat spullen die hier door de jaren heen zijn gevonden. Vooral de Italiaanse wandkaart die er hangt met een overzicht van hoe het er lang, lang geleden uit gezien moet hebben in een gebied van duizenden vierkante kilometers kan mijn interesse trekken.



















Na mijn bezoek aan het fort loop ik langzaam weer naar beneden. De kerk halverwege is nog steeds gesloten. Ik steek de rivier over en loop naar de plek waar ooit de Albanese Liga van Prizren is opgericht op 10 juni 1878. Hier begon de politieke, militaire en culturele strijd voor de autonomie van de Albanezen. Het museum werd, naar goed lokaal gebruik, voor de verandering door de Serviërs verwoest in '99. Ook deze is herbouwd. Het museum zelf stelt niet veel voor, met wat foto's van de belangrijkste figuren, wat documenten, maar vooral een mooie wandkaart van Groot-Albanië dat ze hier voor ogen hadden. Dat liep van Budva in het huidige Montenegro in het westen, tot Nis (Servië) in het noordoosten en tot aan Preveza in het huidige Griekenland.
Het mannetje dat de kaartjes verkoopt is kennelijk bang dat de ontvangst van zijn telefoon slecht is, want hij schreeuwt zo hard dat ik zeker weet dat de ontvanger het ook zonder inmenging van de telefoon kan horen.









Ik wandel door de straatjes van Prizren naar het Etnografisch museum. Dat wordt kennelijk beheerd door dezelfde beheerder als het kerkje boven, want ook hier zit het hek goed op slot. Dan maar door naar de Moeder Godskerk, de oudste Byzantijnse kerk van Prizren. Dateert al uit 1307 en is... Servisch. Dus inclusief bewakerscontainer en een groot hek eromheen. Volgens mijn reisgids is het een van de best bewaarde voorbeelden van laat-Byzantijnse architectuur in Europa. En volgens mijn ogen is ook deze kerk in 2004 in de fik gestoken door de Albanezen. Het schijnt sinds 2006 dan weer op de Unesco Werelderfgoedlijst te staan. Helaas valt er weinig aan te zien.







Ik wandel door naar wat vanaf het fort al goed te zien was: de modernere wijk van Prizren. Daar waar het oude, Ottomaanse centrum vooral veel laagbouw betreft, is er in de wijk die eraan vast is gebouwd vooral hoogbouw toegepast. Daar ergens ligt naast het busstation ook het treinstation. En dat ligt er inderdaad. Er liggen zelfs nog wat sporen, maar hier rijden al sinds 2018 geen treinen meer. Alhoewel ik moet zeggen dat als er gesteld zou worden dat er al 20 jaar geen treinen meer rijden, ik het ook had geloofd. Het 'perron' tussen de rails is nog lager dan dat in Prishtina. En het stationsgebouw is ook een en al vervallen; alle ruiten zijn vervangen door houten platen en het gebouw is verder in gebruik als urinoir. Terwijl ik foto's sta te nemen, staat er een vent op zijn gemak in een putje te pissen. Balkan. Er is nog wel een houten plaat die los zit, waardoor ik een kiekje kan nemen van wat er is overgebleven van het interieur.













Omdat er hier verder alleen een busstation is, loop ik snel weer terug naar het centrum, want bussen. Brr.

In het centrum maak ik nog een laatste stop bij het stadhuis. Het gebouw is niet interessant, maar wat er op staat wel. Er wordt per land in de lokale taal bedankt voor het erkennen van Kosovo als zelfstandige staat. Door het lijstje af te gaan weet je meteen welke landen Kosovo zien als zelfstandige republiek. Een kleinigheidje om die mensen dan in hun eigen taal te bedanken.





Daarna keer ik terug naar het hotel en maak ik er verder een rustige namiddag van. Ik heb genoeg gelopen en ik moet nog een paar dagen, dus ik wil mijn energie verdelen.

Eten doe ik in hetzelfde restaurant als gisteren; het eten was goed, de prijs -hoewel gemiddeld iets hoger door het gehalte toeristen- heel prima en natuurlijk het entertainment... Ik kom aanwandelen en dezelfde ober staat in de deuropening. Hij ziet me aan komen lopen en wenkt me.
'Holland music!' groet hij me. Wanneer ik aan tafel ga zitten, vraagt hij uit zichzelf of ik een Fanta wil. Deze man snapt het. De soep en mixed grill gaan er goed in. Buiten gaat langzaam het licht uit. Alweer een mooie dag voorbij. Ik neem afscheid van de ober die laat weten dat wanneer ik terugkom, ik altijd welkom ben.



Dan loop ik nog even naar de andere kant van de rivier. Met zo'n grote Turkse gemeenschap kan mijn toetje bijna niet anders zijn dan wat baklava dat ik bij een Turks winkeltje haal. Dat trouwens gewoon Europese prijzen rekent, maar ach, het is vakantie. Heb ik vanavond nog een zoete herinnering aan Prizren.



6 september
Na het prima ontbijt is het tijd om Prizren te verlaten. De auto heeft moeite met omhoog komen vanuit de garage, dus die slaat halverwege af. Nog maar eens proberen met een aanloopje en dan kom ik er gelukkig wel uit. Op straat is het, zeker in vergelijking met maandag, heel rustig, dus ik kan gemakkelijk de weg opdraaien en het hotel achter me laten.

Gisteravond vroeg ik aan de receptionist hoe je de douche om kon schakelen van de kleine douchekop naar de grote regendouche.
'Met het palletje aan de zijkant.'
'Bij mij zit er geen palletje aan de zijkant.'
'Jawel, alle douches zijn hetzelfde. Kom, ik laat het je zien.'
Hij ging me voor naar een willekeurige kamer en liet zien wat hij bedoelde.
'Ja, maar die heb ik dus niet.'
Hij geloofde me haast niet. Ik ben naar boven gelopen, heb een foto gemaakt en die vervolgens aan hem laten zien. Inderdaad; geen palletje.
Geheel op zijn Balkans is hij vervolgens met een tang in die leegstaande kamer gaan slopen. Niet dat het lukte, dus hij ging iemand bellen. Een kwartier later had ik dus dat palletje van kamer 102.
Ik vroeg de monteur meteen of die discoverlichting die de ledstrips boven het bed veroorzaakten ook normaal waren. De man sprak slechts een paar woorden Engels en wist het juiste woord niet, maar hij zei in het Albanees 'trafo'. Die ging hij dan binnenkort maar vervangen.

Ik rijd Prizren uit. Waar het in het oude centrum vanochtend opvallend rustig was, zo druk was het in het nieuwe deel van de stad. Aansluiten in de rij en toen ik eenmaal op de hoofdweg zat, viel het allemaal ineens weer enorm mee. De hoofdweg loopt voor een groot deel direct naast het spoor. Of dat wat ooit het spoor moet zijn geweest. Ik maak een stopje om wat ooit een overweg is geweest op de foto te zetten en even verderop een oud sein. Pas na goed kijken heb ik door dat de overwoekerde boom die ernaast staat, een overwoekerd sein is. En de laatste trein zou hier 5 jaar geleden nog gereden hebben... Zo ziet het er dus echt niet uit.







De volgende stop is er een voor een Geocache. Ik parkeer mijn auto op de parkeerplaats bij een restaurant en klim een stukje omhoog naar een plek waarvandaan je een aardig uitzicht hebt op de rivier. Daar ergens moet ook de Geocache verstopt liggen. Ik zie al snel dat er twee Europeanen rondscharrelen en één en één is twee, dus ik laat het stel even rustig zoeken naar de cache. Totdat de man me in het Engels vraagt of ik ook aan het cachen ben en meedeelt dat zij het niet kunnen vinden. Ik heb ze al met elkaar horen praten en dus antwoord ik in het Nederlands dat ze dan de foto's nog eens goed moeten bekijken.
Het blijkt een stel uit Tiel te zijn. Samen zoeken we door, totdat de man uiteindelijk de cache weet te spotten. Hij schrijft ook mijn naam in het logboekje en wanneer ik mijn teamnaam heb gespeld, zegt hij:
'Hé, die naam herken ik. Heb jij gisteren ook die cache in het fort gevonden? Daar heb ik je naam in zien staan.'
Terwijl we de heuvel aflopen richting de auto, raken we aan de praat. Het stel is een rondreis door Albanië aan het maken en heeft een uitstapje van een paar dagen aan de westgrens van Kosovo ertussen gestoken. We drinken samen nog wat op het terras van het restaurant en delen wat aparte reiservaringen en Geocachetips. Voor ik het weet zijn we een uur verder en nemen we afscheid. Zij gaan verder op weg richting Noord-Albanië om een bergwandeling te gaan maken later deze week.





Ik rijd door naar Deçan. Dat is niet meer dan een stadje op de kaart, maar weinig aantrekkelijk. Net als het vrij grote Gjakovë, dat ik ook links laat liggen. In Deçan neem ik een afslag naar iets dat wel mijn interesse weet te wekken. Na een paar kilometer verschijnen er ineens wegversperringen waar je omheen moet zigzaggen. Een bord met 'STOP - KFOR' geeft aan wat de bedoeling is, maar de auto voor mij rijdt ook door, terwijl de bewapende soldaten alles in de gaten houden. Ik parkeer mijn auto op de parkeerplaats, leg mijn rugzak en de camera in de kofferbak, maar neem mijn paspoort mee. Die moet je namelijk bij de poort afgeven en die krijg je terug wanneer je weer vertrekt. Heb je al een idee waar dit heen gaat?

=

Hier ligt de Visoki Dečanikathedraal, een kloostercomplex. Drie keer raden: Servisch-orthodox. Het zou de grootste middeleeuwse kathedraal van de Balkan zijn. Het dateert uit 1335 en staat sinds 2006 op de lijst van het Unesco Werelderfgoed. In het klooster wonen nog steeds Servische monniken en nonnen. Ik hoef vast niet uit te leggen waarom het zo zwaar bewaakt wordt. Zelfs de Servische nummerplaten op de binnen het klooster geparkeerde auto's zijn zo afgeplakt dat je niet kunt zien dat ze uit Servië komen. Dat wil denk ik genoeg zeggen. Het is verboden binnen de kerk te fotograferen, dus heb ik de camera überhaupt niet mee naar binnen genomen. De kathedraal zelf is op elke centimeter voorzien van fresco's, tot boven in de nok aan toe. Er lopen ook wat nonnen rond die aan het bidden zijn. Ik geef ze zoveel mogelijk de ruimte terwijl ze volgens een strak ritueel op verschillende plaatsen knielen en weer opstaan. Hoewel ik zelf niet gelovig ben, maakt het wel altijd een bijzondere indruk op me: je hele leven zó toewijden, meerdere keren per dag bidden, heel je leven erop aanpassen. Die toewijding, ik vind dat speciaal. Ik vind elke dag een half uur bewegen soms al een hele opgave. Wat nou, toewijding?

Wanneer ik het klooster verlaat en mijn bezoekerspas bij het checkpoint teruggeef, krijg ik mijn paspoort weer terug. Ik kan in het logboek zien dat al mijn gegevens daarin genoteerd staan. Het is een andere, jongere soldaat dan die er een kwartier eerder stond, deze heeft de Kroatische vlag op zijn uniform. Ik bedank hem voor het teruggeven van mijn paspoort en ik bedank hem dat hij de vrede hier bewaart. Hij glimlacht.
'Dat is mijn werk, he.'
Ik vraag hem hoe dat is.
'Het is hier heel vredig. De mensen zijn vriendelijk, het land is mooi. Het is alleen soms wat gespannen tussen de Albanezen en de Serviërs, daarom zijn wij hier.'
Ik bevestig dat dat inderdaad een dingetje is tussen die twee groeperingen.
'Nou ja, wij zijn natuurlijk ook geen vrienden met de Serviërs...'
Daarmee brengt hij me even van mijn stuk.
'Je weet toch van de oorlog?' vraagt hij als ik hem vragend aankijk.

Kroatië was natuurlijk ook onderdeel van voormalig Joegoslavië en heeft ook moeten vechten tegen Servië om zich los te kunnen weken. Dat was me even ontgaan. De soldaat heeft natuurlijk volkomen gelijk. Hij vraagt naar mijn reis door Kosovo en of ik al meer van de Balkan heb gezien. Ik begin over mijn rondreis van vorig jaar en noem de landen waar ik hier in de regio ben geweest.
'En Kroatië?' vraagt hij hoopvol.
Ja, maar alleen die dagtrip naar Dubrovnik, vanuit Montenegro.
'Dubrovnik is heel mooi. Tot ze er Game of Thrones opnamen, nu overspoelen de toeristen de boel daar nog veel meer. Jaar in, jaar uit worden de toeristische records in Kroatië verbroken. Meer en meer. We hebben natuurlijk het meest heldere zeewater, dus dat trekt mensen aan, maar ze hebben de prijzen laten stijgen om de toeristentrek een klein beetje tegen te gaan. Dubrovnik is wel verreweg de duurste bestemming jn Kroatië,' vertelt hij.
Dat beaam ik. Zowel de drukte als de prijzen. Hij doet me nog een lokale tip aan de hand voor een goed restaurant en dan nemen we afscheid.
Het is natuurlijk allemaal om de vrede te bewaken en dat is goed. Maar ik vond dit ontspannen gesprek met een Kroatische soldaat, die opzettelijk vaag bleef over waar ze precies in de omgeving hun basis hebben toen hij uitlegde dat hij de ene week hier is en de andere week op een locatie elders in Kosovo, eigenlijk best wel tof. Bij het leger krijg ik toch altijd een wat andere indruk, zeker als er wegversperringen worden opgesteld. Wel ironisch dat ondanks dat de Kroaten en Serven geen vrienden zijn, hij hier een Servische kerk beveiligt…

Ik rijd door naar mijn eindbestemming van vandaag: Pejë in het Albanees (spreek uit als Peja), Peč in het Servisch (en kennelijk ook het Kroatisch, want de soldaat herstelde me toen ik Peja zei). Ook hier stroomt de rivier Lumbardhi (weliswaar een andere zijtak dan die in Prizren) doorheen. Hoe dichterbij ik kom, hoe drukker het verkeer. Ook dit is een oude stad waar parkeerplek een dingetje is. Ik had me ingesteld op het ergste en speciaal voor een hotel gekozen met eigen parkeerplaats. Kosovo is echter een van de landen waar Google Streetview niet is ingevoerd (en ergens gelukkig maar, dat geeft het ook een avontuurlijk tintje om iets zelf te ontdekken), dus het was gokken op basis van foto's hoe een en ander eruit zou zien. Wanneer ik aan kom rijden valt de drukte in de straat van het hotel me alleszins mee en ik heb duidelijk het Balkangevoel onder de knie, want ik parkeer mijn auto aardig asociaal half op de stoep zoals de auto die er al staat. Het hotel mag dan zijn eigen parkeerplaats hebben, het is allemaal vrij krap.

'Nee hoor, daar kun je hem rustig laten staan,' aldus de jonge receptionist. 'We hebben camera's, de politie komt geregeld voorbij en de manager houdt ook een oogje in het zeil.'
Oftewel: boeiend dat hij daar foutgeparkeerd staat. Ik vraag hem naar hun eigen, krappe parkeerplaats aan de achterkant van het hotel.
'Oh, daar kunnen makkelijk tien auto's staan, kom maar kijken.' Hij gaat me voor. Ik schiet in de lach en zeg:
'Ja, tien auto's Balkan-style. Bij ons in Nederland passen hier echt maar drie auto's hoor.'
De manager komt erbij staan en bevestigt dat het bij vier auto's wel ophoudt. Gelukkig, iemand met verstand.

Na het inchecken wandel ik de stad in, die op de een of andere manier meer van de omgeving moet hebben waarin het ligt dan dat er echt toeristische hoogtepunten zijn. De rivier stroomt mooi door het stadje en met de hoge bergen op de achtergrond is het heel sfeervol.











Ik volg de GPS en wandel naar het andere eindpunt van de spoorlijn die in Prishtina begint. Een behoorlijk groot station dat me aan dat van Nikšic in Montenegro doet denken herinnert aan vervlogen tijden. Er liggen zowaar drie perronsporen en nog wat opstelsporen, maar daar is ook alles mee gezegd. En met die twee treinen per dag (wat steeds dezelfde pendelende trein is), hebben de seinen die ik in de verte ontwaar (zonder lampen) ook weinig meerwaarde. Het stationsgebouw is afgesloten met een kettingslot, maar ik kan wel een foto maken door het raam om de stationshal te zien. Het enige dat hier enigszins actief is, is de stationschef die de deur van zijn kantoor open heeft staan.











Ik wandel terug richting het centrum en met rammelende maag haal ik een burek met spinazie bij een bakkerij. Met wat richtinggevoel kom ik uit op de Bazaar van Pejë. Honderden winkeltjes met spullen die ik niet nodig heb. Handtassen, truien, glitterende bruidsjurken (en gapende meiden voor de ruit), knuffels, verzin het en ze hebben het. Maar vreemd genoeg kom ik geen souvenirwinkeltje tegen waar ze ansichtkaarten verkopen. Er hangt wel een leuke sfeer. Deze bazaar brandde overigens af in 1999 en is ook opnieuw opgebouwd.







Ik loop terug naar mijn hotel, dat ook een van de handvol toeristische hoogtepunten in deze stad is. Het is namelijk een Kulla. Dat zijn "grote, robuuste, vierkante, stenen huizen". In het Albanees betekent kulla 'toren', gebouwd om de Albanezen in Kosovo te beschermen. Voorzien van kleine ramen en muren van soms zelfs een meter dik. De eerste dateerden uit de 17e eeuw, wat er tegenwoordig nog staat dateert vaak uit de 18e en 19e eeuw. Alles om indringers te weren en daar hadden ze in die tijd nogal veel last van hier in de regio. Veel kulla's zijn door de eeuwen heen slecht onderhouden en verkeren in slechte staat. De kulla waarin ik verblijf is de oudste van Pejë en is in 2013 gerestaureerd nadat deze tijdens de Kosovo-oorlog in 1999 in brand is gestoken. De eerste en tweede verdieping zijn nu een hotel, de benedenverdieping is een restaurant. Een van de beste van de stad als ik alle reviews mag geloven. Jammer alleen dat ze net deze week gesloten zijn omdat ze even een week bij willen komen van de gekte in de voorbije zomermaanden...



Dus eten gaat buiten de deur. Daarna wandel ik nog even richting de Bazaar, waar alles in tegenstelling tot de bazaars die ik in verschillende landen heb bezocht netjes wordt opgeruimd omdat ze klokslag 19 uur allemaal naar huis gaan. Een totale rust valt over de bazaarwijk neer.



En hoewel ik me uitstekend vermaak, merk ik aan mezelf dat ik na een kleine week rondreizen door mijn energie heen begin te raken. Niet heel gek als je net maandenlang duf voor je uit hebt zitten kijken op de bank en je haast niets uit je handen kreeg, maar elke avond is het zo rond 19 uur wel op. Dus geef ik er maar aan toe en wandel ik terug naar mijn hotelkamer. Gelukkig morgen weer een dag!


7 september
Er volgt een nacht met veel wakker liggen omdat ik me heel erg druk aan het maken ben om ontwikkelingen op het werk. Het duurt lang voordat ik de slaap weer weet te vatten. De wekker maakt me wakker, ik besluit er toch een leuke dag van te maken.

Jammer alleen dat bij het openen van de gordijnen er alleen regen te zien is. Nouja, eerst ontbijten. Ik vraag de jonge receptioniste daarna hoe het komt dat ik zo ontzettend veel jongeren zie in deze stad.
'Hier vlakbij zitten twee scholen, vandaar dat je ze de hele dag voorbij ziet komen.'
Ik merk op dat het goed is dat er veel jongeren zijn, want als er alleen maar ouderen overblijven sterft een stad uiteindelijk uit.
'Nou, zodra ze achttien zijn vertrekken ze allemaal naar Prishtina, hoor. Ikzelf ben hier ook alleen maar voor de zomer. Dan ben ik hier bij familie, binnenkort ga ik weer terug. Student life,' zegt ze, schouderophalend.

Daarna is het al na twaalven voor ik in de asociaal geparkeerde auto zit. Mijn eerste bestemming ligt twee kilometer verderop, aan de rand van Pejë. Bij aankomst blokkeert een slagboom de doorgang en terwijl ik mijn raam open, pak ik mijn paspoort en geef deze af aan de vriendelijke soldaat die eraan komt gelopen. Al enig idee wat ik ga bezoeken?

Het Servisch-orthodoxe Patriarchaatsklooster dateert uit 1250 en door de eeuwen heen kwamen er gebouwen bij. Hier werden van de 13e tot 17e eeuw alle Servische aartsbisschoppen begraven. U snapt: dat is nogal een dingetje. De twintig nonnen die er nu wonen ondersteunen de Servische enclaves in Kosovo, zoals Strpce in de bergen waar ik op zondag doorheen gereden ben. Ook hier is fotograferen binnen verboden, ook hier is elke centimeter voorzien van fresco's.

Daarna rijd ik verder door richting het westen en begint de weg meer en meer te slingeren en wordt heel snel duidelijk dat ik hier de Rugovavallei binnenrijd. Aan beide zijden reiken de bergen tot ogenschijnlijk de hemel. Deze vallei maakt onderdeel uit van Nationaal Park de Vervloekte Bergen. Waarom ze zo heten is afhankelijk van wie je het vraagt, de mythe gaat dat de duivel uit de hel is losgebroken en hier in één dag hemel en aarde heeft bewogen en dit uit de grond heeft gestampt. De wat vriendelijker benadering heeft het over een moeder die hier met haar kinderen op een bloedhete dag liep en geen water kon vinden en daarom de hele bende vervloekte. Kies een van de mogelijkheden die je leuk vindt.



Ik laat me leiden door de slingerende weg en rijd helemaal door naar het uiterst noordwestelijke dorpje in Kosovo; Bogë. Het heeft heel erg veel weg van een Oostenrijks of Zwitsers bergdorpje waar momenteel verrekte weinig gebeurt. Dat is in de winter wel anders, want het is hier een populair skigebied. Daar kan ik me wel iets bij voorstellen. Vanuit de verte kan ik een imposant hotel zien liggen dat een mooi uitzicht over de omgeving heeft en dus rijd ik daarnaartoe. Als ik de weg verder zou volgen, rijd ik vanzelf Montenegro binnen. Niet dat de weg heel erg berijdbaar is op het laatste stuk, dus ik laat het maar. Ik neem plaats in het restaurant en bestel wat te drinken en besluit ook meteen af te rekenen. Hier betaal ik -geheel volgens verwachting overigens- de hoogste prijs die ik in heel Kosovo heb betaald voor een blikje Fanta: 2 euro. Krijg je het uitzicht er wel gratis bij.






Na een kwartier heb ik het in deze ballentent wel weer gezien en dus start ik de auto en rijd ik 'gratis' naar beneden. De wolken hebben besloten dat het vandaag dan toch nog een mooie dag moet worden en maken plaats voor de zon die volop begint te schijnen. Gelukkig maar. Onderweg de berg af maak ik nog wat stops voor een Geocache en daarbij kom ik ook terecht bij een klein wandelpad dat naar een waterval voert. Erg geslaagd, mag ik zeggen.







Ik vervolg de weg naar beneden en maak wandelend nog een klim naar een van de grootste grottenstelsels van Kosovo. The Great Canyon Cave beslaat inmiddels een stelsel van 13 kilometer en ze zijn nog altijd niet klaar met ontdekken. Aardig indrukwekkend. Jammer dat er na 20 meter een gesloten hek de weg verspert en je er alleen onder begeleiding van een gids in kunt komen. Maar het idee is leuk.







Dan is het tijd om af te zakken naar Pejë. Ik parkeer de auto achter het hotel, mijn aso-plek is al bezet. Met behulp van de jonge receptionist parkeer ik de auto in, alvast klaar voor het vertrek van morgen.

Ik wandel tegen zessen richting het centrum om voor de laatste keer in Kosovo uit eten te gaan. Maar zoals gebruikelijk ga ik eerst nog even op zoek naar ansichtkaarten om te versturen. Daar heb ik in Prishtina en Prizren helemaal geen moeite voor gedaan en daar begin ik wat van te balen, want ik had er gisteren al een beetje op gelet, in Pejë ben ik nog helemaal niks aan ansichtkaarten tegengekomen... Dus wandel ik heel het centrum nog eens door en bekijk ik zelfs de Bazaar nog een keer. Ik probeer nog een boekenwinkel, waar overigens ook hier heel veel ouders met kinderen binnen staan om de collegeboeken voor het komende schooljaar op te halen, maar ook daar is niets van ansichtkaarten te vinden. Het souvenirwinkeltje op de hoek verkoopt ook alleen maar veel rommel en weinig verstuurbaars (of ik moet een doosje met een BH met de vlag van Kosovo willen versturen...) en dus keer ik met lege handen terug naar het restaurant waar ik gisteren ook gegeten heb. Dat van vijfsterrenhotel Dugadjini, met groot terras aan de rivier. Daar eet ik nog eens heel prima.



Ik wandel terug met een kleine omweg naar het hotel en kom op de krappe parkeerplaats de eigenaar tegen. Die vraag ik en passant of hij misschien weet waar ze ansichtkaarten verkopen. Hij begint te glunderen en zegt:
'Ja, ik.'
Hij gaat me voor naar de receptie en laat vol trots de zes verschillende ansichtkaarten zien die hij in de omgeving heeft gemaakt. Ik had al opgevangen dat hij professioneel fotograaf is en zo zien de kaarten er ook wel uit. Hij vertelt dat hij een fotozaak had maar dat die door Corona gesloten moest worden. Nu runt hij hier het hotel en wil hij er een handeltje in kaarten naast opstarten. Ik moedig hem aan ze aan te bieden aan de andere hotels en het lokale VVV, want ik heb werkelijk waar nergens ansichtkaarten gezien. Dat idee ziet hij wel zitten.
Hij vertelt dat hij de foto's zelf heeft gemaakt, mede met behulp van een drone. Dat hij afgelopen winter de bergen is geweest met zijn gekke vriend die aan paragliden doet en daar ook foto's en een filmpje van heeft gemaakt. Ik laat vallen dat ik ook aan paragliden heb gedaan, waarna hij spontaan het filmpje laat zien. De bergen zijn besneeuwd, de drone vliegt op grote hoogte en zijn vriend vliegt met de paraglider voorbij. Hij is vol trots. En terecht. Ik koop een aantal kaarten van hem en beschrijf ze, zodat ik ze morgen voor vertrek nog op het postkantoor op de post kan doen.



Bleek het toch nog een leuke dag te zijn geworden!

8 september
Alweer de laatste dag van deze reis. Voordat ik aan het ontbijt kan beginnen, raak ik aan de praat met de gepensioneerde Duitser die hier met zijn motor is. Hij is een zesweekse rondreis door de omgeving aan het maken. Hij is hier onderhand voor de twaalfde keer, maar heeft Pejë altijd wat links laten liggen. Vandaag gaat hij eerst eens de stad ontdekken. Hij zit vol verhalen over de reizen die hij heeft gemaakt en vertelt ronduit.
'Maar ik zit weer op de praatstoel, ik zal je rustig laten ontbijten.'
Een man vol verhalen. Nog eentje dan, zegt hij:
'Ik kom aan bij de Turkse grens om door te rijden naar Griekenland. Mijn vrouw op haar motor achter me, werden we aan de kant gezet door de Turkse grenspolitie. Nou, daar kwam de grote baas aan. Op zijn gemakje slofte hij naar ons toe, handen op de rug, streng kijken, je kent het. Toen stond hij voor me en haalde hij achter zijn rug een bordje met Turks fruit vandaan dat hij aanbood. En maar lachen die man.'

Na het ontbijt heb ik voor ik vertrek nog een ding te doen; die ansichtkaarten moeten op de post. En dus wandel ik nog een laatste keer door het centrum en loop ik het postkantoor binnen.
'5x Holanda,' is voldoende om de vriendelijke dame aan het werk te zetten. Ze pakt de postzegels, scheurt ze af, legt ze op het vochtige kussen, plakt ze voor me op de kaarten én ze stempelt ze ook meteen nog voor me af. Met een flinke klap, bij de vijfde kijkt ze me lachend aan. Nouja, het is het resultaat dat telt. Niet dat het hele postkantoor moet weten dat ze vijf postzegels heeft afgestempeld.

Ik neem afscheid van de vriendelijke hoteleigenaar en manoeuvreer de auto de parkeerplaats af. In de file rijd ik Pejë uit. Daarbij kom ik langs het station en wanneer ik merk dat de weg een heel eind naast het spoor loopt, bedenk ik ook dat dit wel ongeveer het tijdstip is waarop de trein vanuit Pejë naar Prishtina vertrekt. En dus ga ik snel nog even op zoek naar een plekje waar ik langs het spoor de trein op kan wachten. Het is niet helemaal de ideale plek, maar na vijf minuten wachten zie ik in de verte inderdaad de trein van 12.10 uur aan komen rijden. Het is dezelfde loc als afgelopen zaterdag, maar deze keer met maar drie rijtuigen erachter. Bij het passeren zie ik dat er wat mensen uit het raam hangen. In die trein zit niet de jonge receptionist. Bij het teruglopen van het postkantoor naar het hotel kwam ik hem op straat tegen. Hij vertelde dat hij naar Prishtina ging. Ik vroeg of hij dat met de trein ging doen.
'Nee joh, met de bus. Er gaan twee treinen per dag, maar de eerste gaat om 5 uur 's morgens. Dan slaap ik nog, hoor.'
Dat er een half uur na dat gesprek nog een trein zou gaan, maar hij het niet eens overwoog geeft denk ik wel aan hoe er hier over de trein wordt gedacht.



Ik rijd verder door het midden van Kosovo. Ik ben onderweg naar de luchthaven, waar om 17.00 uur het vliegtuig terug naar Münster-Osnabrück vertrekt. Dat geeft me tot 15.00 uur de tijd om op het vliegveld te komen, wat net iets meer dan een uur rijden is. Er is nog één laatste bestemming die ik aan wil doen: De Mirusha watervallen. Met name in de winterperiode (of liefst er net na) bestaat deze plek uit 22 watervallen bij elkaar. Natuurlijk ben ik er nu op volledig het verkeerde moment en dus stelt het in vergelijking daarmee helemaal niet zoveel voor.
Maar het is hier verfrissend koel, ontzettend rustig en heel erg rustgevend. En in plaats van dat normaal van onderen te bekijken, moet het nog even achterlijk en dus doe ik een poging nog even een been te breken op de laatste middag door ook nog een stuk omhoog te klimmen via een wandelpad. Het maakt het uitzicht er in dit geval niet heel veel mooier van, want met het oog op de klok en dat ik nog een uur moet rijden, besluit ik halverwege af te haken. Terug beneden bij de waterval haal ik bij het restaurantje een ijsje. De eigenaar komt op me afgelopen vanaf zijn visstek aan het water. Een ijsje voor een euro kan er nog wel van af.
'Where from?'
Holanda.
'Ah. 1 euro.'
Die geef ik hem en zeg er in het Nederlands 'alsjeblieft' bij.
'Dankjewel,' is zijn reactie. Mooi.







Ik rijd terug naar de hoofdweg die een snelweg wordt en kom met flink tempo in de buurt van het vliegveld. Ik moet de auto nog even aftanken om hem in te kunnen leveren en dus stop ik bij een van de honderden tankstations die er aan deze snelweg liggen. Er komt meteen een bediende naar me toe, die me de sleutels vraagt om de tankdop te kunnen openen en hoeveel ik erin wil. Na zes dagen heb ik er maar 400 kilometer mee gereden en de tank is nog niet eens halfleeg, dus ik moet 36 euro afrekenen. In een week tijd is de prijs van een liter benzine met 2 cent gestegen naar 1,49. Nog steeds heel schappelijk. Ik geef hem een briefje van 50 en verwacht dat we naar binnen moeten om te wisselen. Maar nee hoor, meneer haalt een pak geld uit zijn zak met honderdjes en geeft me mijn 14 euro terug. Ik vraag hem om een bonnetje, maar dan moet ik toch naar binnen.

In de winkel zie ik een groot display met CD's met lokale muziek staan. Van die boenkeboenke die ze in al die bars, cafés en shishalounges draaien. Ik vraag de jonge bediende om mij de slechtste CD van allemaal aan te wijzen. Dat komt me op een vragende blik te staan. De CD met de artiest die hij het beste vindt, dan? Hij speurt een seconde of vijf en pakt er dan een uit het assortiment van tientallen CD's. Er hangt een prijskaartje bij van 1,50 voor iedere willekeurige CD en dat kan er ook nog wel af. Ik reken af, krijg het bonnetje voor het tanken en dan loop ik met de knul de winkel uit. Hij kijkt me nog steeds vragend aan.
Ik vertel hem dat ik eens op Hawaii was en daar als souvenir op het laatste moment in de winkel op het vliegveld een CD heb gekocht met lokale muziek. Ik had de caissière gevraagd welke CD het slechtst was en toen wees ze na enige aarzeling een CD aan van een lokale held; daar had ze niet zoveel mee. Die CD heb ik toen aan mijn ouders gegevens bij wijze van bedankje voor het oppassen op mijn huisdier. De muziek was erg slecht, ik heb er smakelijk om gelachen toen we de CD een keer hebben gedraaid en mijn vader hem daarna als schietschijf heeft gebruikt... Jammer genoeg geloofden ze niet dat ik er 23 Dollar voor had betaald en kon ik het bonnetje ervan ook niet meer terugvinden. Maar het nummer Punani Patrol van Sean Na'auao heeft een betere titel dan het nummer mooi is en er wordt nog wel eens binnen de familie aan gerefereerd.
Nu heb ik dus een nieuwe CD om de familie mee te etteren. Ik hoop dat deze nog slechter is dan de vorige. En dat voor 1,50.
De jonge bediende kijkt me lachend aan en zegt dan:
'Crazy man.'
Hij schudt zijn hoofd en ik kan alleen maar lachen. We nemen afscheid en ik breng de auto terug naar het vliegveld.

Ik haal nadat ik de auto heb teruggebracht (en weer eens zonder schade!) en de koffer heb ingecheckt nog een hamburger die zo goed moet zijn dat je je vingers erbij aflikt (maar dat valt tegen) en wandel dan door de veiligheidscontrole en de paspoortcontrole. Geen stempel in mijn paspoort (die kreeg ik bij aankomst ook niet, waarschijnlijk vanwege de mogelijke moeilijkheden die dat zou kunnen geven als je vanuit Kosovo Servië binnen wilt komen, al zijn daar tegenstrijdige verhalen over), maar wel een stempel op mijn instapkaart. Ook mooi.







Het vliegtuig (hetzelfde toestel als waarmee ik vorige week aankwam) komt een kwartier te laat aan, we vertrekken ook een kwartier te laat. Het instappen verliep wat traag en de rij kwam tot stilstand toen ik naast de grondsteward aan de gate stond. Ik vroeg of de vlucht vol was.
'Ja, de Albanese vakantie begint nu, dus ze gaan massaal richting Duitsland, Zwitserland en Oostenrijk.'
Hij wijst wat aan op het scherm en probeert uit te leggen wat er staat, maar dat weet ik al uit mijn tijd bij de KLM.
'Hoe was dat?' vraagt hij.
'Fun.'
'Ja, dat is het hier ook. Wat je hier wel niet meemaakt...'
Ik noem hem een voorbeeld van iemand die het voor elkaar kreeg onder een geel bord met zwarte koeienletters waar D79 op stond te vragen waar D79 was. En wanneer ik vijftig meter verderop ben en me omdraai, ik diezelfde persoon aan de volgende collega dezelfde vraag zie stellen.
'Herkenbaar!' lacht de jongen.
'Wanneer ze de terminal in komen, raken ze gelijk hun verstand kwijt,' zeg ik.
'Absoluut. Wat een mooie baan!' lacht hij.



We landen vijf minuten voor tijd, na een verder weinig noemenswaardige vlucht, afgezien van dat ik heel Montenegro vanuit de lucht te zien krijg en alle plekjes van vorig jaar kan herkennen. Om 19.25 uur aan de grond, door de paspoortcontrole (erg Duits; strikt, de man heeft geen woord tegen me gezegd, zijn collega in het hokje ernaast had ruzie met iedereen), bagage ophalen van de band, door de X-ray om te zien wat erin zit bij de douane en om 20.08 uur sta ik na een korte boswandeling bij de auto die nog steeds in hetzelfde bos geparkeerd staat.
'Nemen mensen nou nog veel smokkelwaar mee?' vraag ik de jonge douanier bij het röntgenapparaat. Hij knikt.
'Steeds maar weer.'
'Maar mensen weten toch dat ze gecontroleerd gaan worden?'
'En toch...'


Baai van Kotor.

Met een korte tussenstop bij de regionale gele M voor een klein hapje ter afsluiting, ben ik om 21.45 uur thuis. Ik had er rekening mee gehouden dat áls alles goed en soepel zou verlopen, ik op z'n vroegst om 22.00 uur thuis zou kunnen zijn. Dus kan ik wel stellen dat de terugreis heel soepel is verlopen. Thuis is het 25 graden. Vanmiddag in Kosovo was het 33 graden. Maar in Kosovo was het een heel stuk beter uit te houden...



In de achtertuin kan ik terugkijken op de afgelopen week. Het was een sprong in het diepe. Ik wist vooraf niet hoe ik in overspannen staat zou reageren op de ongebreidelde situatie in een mij onbekend land als Kosovo. Gelukkig was ik al op de hoogte van de gang van zaken in de Balkan en dat hielp een hoop. Maar de reis heeft me goed gedaan. Jammer dat het werk dan onderweg nog een poging deed roet in het eten te gooien, maar dat vergeet ik voor het gemak even.

Kosovo is het jongste land in Europa en ondanks dat het vanuit de oorlog om zelfstandig te kunnen worden van Servië een 'slechte' naam heeft (niemand die ik vooraf vertelde waar ik heen ging vond het een logische keuze), is Kosovo een parel in de Balkan: vriendelijke mensen, steden met een verhaal en natuur waar je u tegen kunt zeggen, zo mooi. Bovendien is het prijspeil er erg laag en dus kun je je er tegoed doen aan alles wat het land te bieden heeft. Het mag dan een mix van Albanezen en Serviërs zijn dat er woont, het verkeer viel me honderd procent mee. Ja, het gaat op z'n Balkans, maar ik vond het niet half zo erg als in Albanië (en ook daar wen je er aan). Onderling vinden ze elkaar niet altijd even lief en dat zorgt voor wat politieke spanningen, met name in het noorden speelt dat momenteel. Dat is niet meteen de reden dat ik het noorden niet heb bezocht, eerder een gebrek aan tijd. Een week is eigenlijk te kort om alles goed te kunnen bekijken. Maar ik ga liever terug naar huis met het idee dat ik nog een keer terug moet gaan omdat ik nog niet alles heb gezien, dan dat ik me de laatste dagen verveel omdat er niks meer te zien valt.

Kan ik Kosovo aanraden? Ja, absoluut. Bekijk de foto's en zie wat ik bedoel. Stel je in (voor zover dat kan) op de Balkan en zijn manier van doen. Go with the flow. Verbaas je niet over al die telefonerende automobilisten of de oplossingen die soms wel zo halfbakken lijken dat je het niet eens serieus kunt nemen (dat vliegtuig waarin ik zat? Stoel 25B was voorzien van wat blauw tape om te verhullen dat er gaten in de bekleding zaten...) Maar dat is dan weer de charme van de Balkan. Net als de vele hopen afval die je overal tegenkomt; midden in de stad, maar ook in de natuurgebieden. Probeer je er niet aan te ergeren, kijk er doorheen. Dan heb je aan Kosovo een prima bestemming!

Ik ben alweer toe aan een volgende trip...

PS: Die CD met boenkeboenkemuziek die ik kocht, viel bij het beluisteren met mijn ouders eigenlijk heel erg mee. Mijn moeder zei: “Dan moet je maar terug om dat ding terug te brengen.” Zonde van die 1,50 euro…

[rooddolfijn]

Rooddolfijn waardeert deze post.

Subliem verslag
Enorm goed geschreven, vooral het gesprek met de man in de souvenirwinkel aan de doorgaande weg vond ik fascinerend om te lezen.

[umbusko]

Prachtig verslag, Mikos! Mooi, veel dank! En goed om te horen dat het weer wat beter met je gaat, je humor en bereidheid om praatjes te maken met alles en iedereen ben je nog niet kwijt zie ik.

[MaartenD]

Mooi man! Voor een OV-forum een beetje weinig OV, maar goed, dat is er ook niet zo veel.

Ik ben een aantal jaar geleden (wanneer was dat, 2009?) met een georganiseerde reis naar Kosovo geweest, dat was dan helaas wel alleen maar trein en vrijwel geen tourisme, maar ook dan maak je dingen mee dat je denkt "Balkan".
Moet toch nog eens terug, ook voor de eurobilltracker.

[Cas]

Cas waardeert deze post.
Weer een prachtig verslag, wat een ervaringen!

[waldo79]

waldo79 waardeert de post
Heel herkenbaar

[Etienne]

Wauw

[April064]

April064 waardeert deze post, heel mooi verslag

[AppleMoose]

Mooi verslag weer van een mooie reis

[iamthedutchdude]

iamthedutchdude waardeert deze post.
Mooi verslag, altijd leuk om over de wat minder gangbare landen te lezen

[Mikos]

Mikos waardeert de reacties.

Fijn te zien dat de reisdagboeken die ik voor niemand in het bijzonder schrijf (afgezien van mezelf) gewaardeerd worden.

En goed om te horen dat het weer wat beter met je gaat, je humor en bereidheid om praatjes te maken met alles en iedereen ben je nog niet kwijt zie ik.

Ik heb helaas nog een lange, lange weg te gaan, maar ik probeer het plezier uit kleine dingetjes te halen. Vanmiddag nog een gesprekje aangeknoopt met de Duitse douane die me voor een routinecontrole op de snelweg staande hield. Een van de drie grapte dat hij wiet in de auto had gevonden en gooide het rucola-blaadje vervolgens weg. Dan rijd ik daarna toch weer met een glimlach verder. Je moet er zelf het beste van maken.

Mooi man! Voor een OV-forum een beetje weinig OV, maar goed, dat is er ook niet zo veel.

Ik heb ál het OV in Kosovo getoond.

[Timon91]

Timon91 waardeert deze post

Gaaf verslag Mikos! Kosovo is en blijft een geweldig vakantieland De kwestie met Servië blijft lastig, wat ik wat betreft het reizen in de regio meestal begrepen heb:
- Servië - Kosovo - ander land: geen probleem, je bent dan legaal Servië ingereisd, maar alleen niet legaal uitgereisd. Ik heb er in 2017 geen problemen mee gehad toen ik tijdens dezelfde reis weer in Servië kwam
- Servië - Kosovo - Servië: geen probleem, je bent volgens Servië het land niet uit geweest
- Ander land - Kosovo - ander land: geen probleem, je komt volgens Servië weliswaar illegaal in Servië, maar omdat de Serviërs dit nergens "zien" is dit geen probleem
- Ander land - Kosovo - Servië: wel een probleem, je reist dan Servië in zonder inreisstempel, wat men dan ziet bij de uitreiscontrole vanuit Servië. Hier kun je wel problemen mee krijgen omdat je illegaal Servië ingereisd bent (en geen inreisstempel hebt). ECHTER, als je eerst van een ander land heen en weer reist naar Servië en dan vanuit dit land via Kosovo naar Servië gaat, dan schijnt het wel weer te kunnen omdat je nog een geldige inreisstempel van Servië hebt.
ECHTER, weet ik niet hoe actueel deze informatie is, want mijn laatste keer in deze contreien is ook alweer een paar jaar terug en de situatie verandert nog wel eens

Daarnaast heb ik in 2018 bij het inreizen Servië in een mooie "annulé" stempel over een Kosovo-stempel gekregen van een jaar eerder, met een gratis KOSOVO JE SRBIJA speech erbij Of je wel of geen inreisstempel krijgt in Kosovo lijkt dan weer compleet willekeurig te zijn.

De Balkan: leuker hoeven we het niet te maken, makkelijker wordt het echter ook niet

[Polaroyd7]

Waardevol verslag, vooral mooi voor als je een auto hebt. Interessante keuze ook voor de bestemming en Prizren ziet er toch verdomde interessant uit zo. Ik als autoloze ziel kan alleen maar rillen bij het idee dat ik in plaats daarvan met een fiets zou moeten.

- Ander land - Kosovo - ander land: geen probleem, je komt volgens Servië weliswaar illegaal in Servië, maar omdat de Serviërs dit nergens "zien" is dit geen probleem

Dat reizen tussen Kosovo en Servië zou volgens mij geen probleem moeten zijn als je een identiteitskaart hebt. Dan kan je immers ook niet stempelen.

[TffpaA]

TffpaA waardeert dit uitgebreide verslag.

Vooral ook omdat ik al begin te rillen bij de gedachte naar zo'n land af te reizen. Petje af voor degenen die dat wel doen, en mij daarmee in de gelegenheid stellen veilig op de pot mee te kunnen gluren.

En veel succes met je herstel verder, natuurlijk.

[Gebruikersnaam]

Ik dacht dit verslag nog even te kunnen lezen voor het slapen gaan maar het was toch ietsje uitgebreider dan ik dacht Leuk verslag, en weer wat bijgeleerd over een land wat ik verder niet ken En mijn respect voor het springen in het diepe, dat moet je in zo'n situatie ook maar durven.

Gebruikersnaam waardeert dit verslag

[Mikos]

ECHTER

Dat zou het motto van het bureau voor tourisme in de Balkan moeten zijn. "However... Balkan."

Ik als autoloze ziel kan alleen maar rillen bij het idee dat ik in plaats daarvan met een fiets zou moeten.

Kosovo is wel een land dat zich profileert als fietsland. En op zich klopt dat ook wel; de wegen zijn redelijk recht. Maar het is ten eerste inderdaad uitkijken geblazen en wanneer je gaat fietsen noodzaak om de bijwegen te nemen. Maar een autoloze ziel kan natuurlijk een auto huren. Dat wordt moeilijker als je een rijbewijsloze ziel bent, maar dan kun je gebruik maken van bus en trein. Dat is weer een heel avontuur op zich.

Dat reizen tussen Kosovo en Servië zou volgens mij geen probleem moeten zijn als je een identiteitskaart hebt. Dan kan je immers ook niet stempelen.

Als identiteiskaartloze ziel wordt dat alleen weer wat lastiger

En mijn respect voor het springen in het diepe, dat moet je in zo'n situatie ook maar durven.

Het kon twee kanten op, gelukkig in dit geval de goede.

Mikos waardeert de reacties!

[VIRM]

VIRM waardeert deze post.

Dank voor wederom een leuk en uitgebreid verslag. Succes met je herstel!

[erka]

Prachtig verslag! Heb er van genoten. Kosovo lijkt mij een mooi land behalve Prishtina, wat een lelijke stad is dat.

[Karl]

Tof verslag. Dankjewel.

[Zugführer]

Een bijzonder fraai verslag
Moet volgend jaar ook maar eens richting de Balkan

[erjeebee]

Geweldig verslag, dankjewel.
Ik dacht het "even" te lezen in een 22 minuten stilstand tussen 2 ritten, maar dat ging dus niet

Ik kijk uit naar de volgende minder-voor-de-hand-liggende bestemming en het bijbehorende verslag.

[ODRAIL]

Een zeer mooi verslag .

[Mikos]

Mikos waardeert de reacties.

Ik dacht het "even" te lezen in een 22 minuten stilstand tussen 2 ritten, maar dat ging dus niet

Ik word per woord betaald.

Kosovo lijkt mij een mooi land behalve Prishtina, wat een lelijke stad is dat.

Ik snap die insteek, maar vond het persoonlijk best een prettig centrum hebben. Vooral de autovrije boulevard hielp daar goed bij. De toeristische hoogtepunten op loopafstand van elkaar is ook fijn. Maar mooi is anders, ja.

[Hainje]

Kan zijn dat ik er overheen gelezen heb, maat wat betekent [BOT] eigenlijk?

Heb nog niet alles gelezen (het zijn nogal verslagen), maar je schrijfstijl leest prettig weg.

[TffpaA]

Kan zijn dat ik er overheen gelezen heb, maat wat betekent [BOT] eigenlijk?

De echte Mikos werd te duur om op dit forum te hosten, dus hebben ze hem vervangen door een bot.