Een weekje vakantie, dus had ik tijd om weer eens te hobbyen. Geïnspireerd op de ingebruikname van de Noord Zuidlijn met bijbehorende herstructurering van het bovengronds OV heb ik gewerkt aan mijn eigen visie voor de ontwikkeling van het OV netwerk van Amsterdam voor de komende decennia. Ik heb vooral laten leiden door de vraag hoe ontwikkeling van het netwerk de stad leefbaar houdt en leefbaarder maakt. Met de Noord Zuidlijn is al een stap gezet door de bussen (en auto’s) van het voorplein van CS te verdrijven en het aantal trams in de binnenstad te verminderen. Per saldo valt de hoeveelheid gewonnen vierkante meters bovengronds echter tegen. Daarom heb ik me in mijn visie vooral afgevraagd hoe je bij de volgende metro-uitbreidingen kunt voorkomen dat er bovengronds OV bovenop de metrotunnel hoeft te rijden, zodat de openbare ruimte daar een flinke upgrade kan krijgen. Verder heb ik geprobeerd om het zo realistisch mogelijk te houden, door zo veel mogelijk aan te sluiten bij bestaande plannen. Zo heb ik de ombouw van de Amstelveenlijn, verlening van IJ-tram en vertramming van lijn 15 als uitgangspunt beschouwd. Onder de lijnvoeringsplaat staan de keuzes beargumenteerd.
Lijnennet Amsterdam 2040 by
roel1988, on Flickr
Stap 1, Sluiten Kleine Ring
Als eerste grote project zal de kleine ring worden gesloten. Hierbij kies ik voor een variant tussen de door de gemeente uitgewerkte varianten in: ondergronds t/m Westerpark en bovengronds zodra de lijn het spoor naar Zaandam heeft gekruist. De nieuwe stations worden Westerdok, Westerpark en Transformatorweg (bovengronds). Dit hoeft volgens mij niet heel duur te zijn, omdat dit allemaal in een open bouwput gebouwd kan worden. Een langdurige bouwput in het Westerpark is geen probleem en ook de Haarlemmer Houttuinen kan volgens mij langdurig voor doorgaand verkeer afgesloten worden. Bus 18, 21 en 22 kunnen via de Westerdoksdijk worden omgeleid.
Aanpassingen metrolijnvoering
Bij een gesloten ring is in eerdere studies een dubbel kopstation op Lelylaan voorzien en tailtracks achter CS. Ik heb eerst maar bedacht welke lijnvoeringsvariant welke voorzieningen nodig heeft en daar de keuze op gebaseerd.
Referentievariant [gaat rijden vanaf 2019].
Als de ring gesloten wordt in de referentievariant ligt een volgende lijnvoering voor de hand: 50/54 Gein - Gein, 51 Lelylaan - Lelylaan, 53 CS - Gaasperplas. Benodigde keervoorzieningen: CS en Lelylaan. De vervlechting wordt mogelijk te groot voor een robuuste dienstuitvoering.
Gaasperpendel variant
Als bovenstaande, maar met lijn 53 ingekort tot Van der Madeweg. Keervoorziening CS niet nodig, Lelylaan wel nodig. Minder vervlochten.
Ontvlochten variant
Er hoeft (exploitatief) nog maar 1 lijn te rijden op de Oost/Ringlijn: 50/54 Gein - CS - Zuid - Gaasperplas. Geen nieuwe keervoorzieningen nodig, maar verbindingen Zuid - Amstel en Zuid - Bijlmer ontbreken.
Boldewijn/Alargule variant
Deze variant heeft in de meest ontvlochten variant nog maar 1 lijn, met zijtak: 50/51/54 Gein - CS - Sloterdijk - Zuid - Amstel / Gaasperplas. Eventueel kan richting Gein/Gaasperplas een vervlochten lijnvoering behouden blijven. Benodigde infra voor beide opties: keervoorziening Spaklerweg/Amstel. Aanpassing van Spaklerweg is sowieso noodzakelijk om langere metro's te kunnen keren, dus bouw dan maar gelijk de optie met keren op een derde spoor op Amstel.
Aangezien alle varianten behalve de ontvlochten variant ergens een keervoorziening nodig hebben kan de keuze op basis van de kwaliteit voor reizigers worden genomen. De Referentievariant is volgens mij niet houdbaar, de Gaasperpendel zie ik niet zitten, dus zou ik gaan voor de variant met een keervoorziening op Amstel. De lijnvoering wordt dan dus.
54 Gein - CS - Sloterdijk [16x pu], op Sloterdijk gekoppeld aan 50 en 51
50 Sloterdijk - Lelylaan - Zuid - Gaasperplas [8x pu]
51 Sloterdijk - Lelylaan - Zuid - Amstelstation [8x pu]
Aanpassingen bovengronds OV
Door het sluiten van de ring kan de Haarlemmer Houttuinen OV-vrij worden gemaakt. De enige functies van de bussen naar West die niet door de metro worden overgenomen zijn: ontsluiting Geuzenveld, ontsluiting Markthallen en ontsluiting Houthavens op verdere afstand van de metro. Deze functies kunnen worden samengevoegd in één buslijn (21): Geuzenveld - Bos en Lommerweg - Willem de Zwijgerlaan - Markthallen - Metrostation Westerpark - Houthavens. Eventueel kan de route via de Spaarndammerstraat worden verlegd naar de Houtmankade voor een betere ontsluiting van de Houthavens. Deze lijn kan ook worden verlengd naar de Coen en Vlothaven, zodra daar de gebiedsontwikkeling begint. Verder wisselen lijn 3 en 5 van bestemming. De tak naar Zoutkeetsgracht biedt een overstap op de metro, maar de tak naar Westergasfabriek niet. Om een verbinding van het Leidseplein naar het metrostation Westerpark te maken, wisselen de bestemmingen.
Stap 2 Oost-Westlijn
De volgende grote metro-uitbreiding is de Oost-Westlijn. Hier kies ik voor de variant zoals in de laatste verkenning van de gemeente, maar zonder het tracédeel Osdorp - Schiphol. Zie daarvoor verbinding met Schiphol. Het wordt dus een lijn Ecuplein - Zeeburgereiland.
Aanpassingen bovengronds OV
Ook hier heb ik geprobeerd om bovengronds zo veel mogelijk openbare ruimte vrij te spelen. Mijn principe is geweest om bovenop de metro geen parallelle trams te laten rijden.
Oost
Door de stations Muiderpoort en Javaplein wordt vrijwel de hele Indische buurt goed ontsloten. De enige tram-takken die in mijn ogen vrij genoeg liggen van de metro om niet opgeheven te worden zijn de tak naar Azartplein en de tak naar Diemen. Ik kies er voor om lijn 3 naar Azartplein te laten rijden en lijn 14 naar Diemen. Voor lijn 3 zijn nieuwe wissels en aanpassingen van haltes nodig bij de (korte) ‘s Gravenzandestraat, maar ik denk dat die sowieso nodig zijn om tijdens de bouw trams om te kunnen leiden. Het tracedeel tussen Weesperplein en Vijzelgracht zal ondiep liggen, dus lijkt het me onwaarschijnlijk dat daar trams kunnen blijven rijden tijdens de bouw. Deze zullen dus gedeeltelijk omgeleid moeten worden over de buitenring.
Bij het Alexanderplein ontstaat zo een belangrijk overstappunt tussen metro en trams. De enige aanpassing voor de bus in Oost is lijn 22. Doordat de tramhalte Flevopark vervalt is er geen OV meer voor de nieuwbouw op Cruquiuseiland. Daarom wordt het eindpunt van lijn 22 verlegd naar Cruquiuseiland.
Centrum
Hier is openbare ruimte het schaarst en heb ik dus geprobeerd zo veel mogelijk vrij te spelen. Uitgangspunt is naast het tramvrij maken van de Oost-West as ook het tramvrij maken van de Leidsestraat. Dit zou ook al eerder kunnen, zoals al eens door Alargule is uitgewerkt.
Omdat ik geen trams wil bovenop de metrotunnel, maar wel een goede aansluiting tussen tram en metro zullen de tramlijnen ergens moeten kruisen met de metro. Dit doen ze bij het Leidseplein en de Overtoom/1e Constantijn Huygensstraat [Station Vondelpark] aan op de metro. Aan de noordkant zijn er takken naar Zoutkeetsgracht (vanaf Leidseplein), Sloterdijk (vanaf Leidseplein of Vondelpark), Slotermeer (vanaf Leidseplein of Vondelpark) en Westergasfabriek (vanaf Vondelpark). Aan de zuidkant moeten er trams over de Koninginneweg (vanaf Leidseplein, voor Nieuw-Sloten zie kopje Zuid/West), Amstelveen (vanaf Leidseplein), Amstel (vanaf Vondelpark of Leidseplein) en Azartplein (vanaf Vondelpark). Een 2-2 verdeling sluit in mijn ogen het beste aan bij de reizigersstromen omdat via Vondelpark vaak eerder (dus sneller) op de metro kan worden overgestapt. Er ontstaan dan de volgende lijnen:
3 Westergasfabriek - Azartplein via Vondelpark
7 Slotermeer - Amstelstation via Vondelpark
2 Zoutkeetgracht - Koninginneweg via Leidseplein
5 Sloterdijk - Amstelveen via Leidseplein
West / Zuid
De tramlijnen 1 en 17 zullen niet meer naar Nieuw West rijden. Het trajectdeel Leidseplein - Lelylaan van lijn 1 ligt volledig boven de metro en kan dus vervallen. Voor lijn 17 is het trajectdeel Surinameplein - CS nog wel levensvatbaar. Een tram naar Nieuw Sloten is ook nog nodig. Om Nieuw-Sloten zo snel mogelijk aan te laten sluiten op de OWL kies ik er voor om deze lijn te combineren met het restje van lijn 17 tot een lijn CS - Nieuw Sloten via Surinameplein. De lijn Leidseplein - Koninginneweg die dan over blijft kan via de VU naar het nieuwe tramstation van Zuid rijden. Er ontstaat bij de samenloop met lijn 24 wel een flinke overbediening. Daarom denk ik dat lijn 24 beter kan worden ingekort tot Stadionplein - CS, al wordt het wel een lijntje van niks. De belangrijkste overblijvende functie van lijn 24 is de aansluiting van Oud-Zuid op M52.
Op zich is de inkorting tot Stadionplein daarmee ook wel te verantwoorden: Amstelveenseweg en de VU zullen voor M52 via Zuid gaan reizen met ofwel M50 of de tram.
Nieuw-West
De trams 1 en 17 verdwijnen. Voor de gebiedsontsluiting worden buslijnen gebruikt. Lijn 61 rijdt na Meer en Vaart door via de oude route van lijn 1 naar de Aker. Lijn 63 wordt gebruikt voor de ontsluiting van de woongebieden aan de noordkant. Bij Meer en Vaart sluiten de buslijnen 61, 63 en de verwesttangentte 69 aan op de Oost Westlijn.
Tram Leidseplein - Centraal?
Het meest opvallende aan dit lijnennet is misschien nog wel het ontbreken van een directe tram Leidseplein - Centraal.
Na het tramvrij maken van de Leidsestraat zou een directe tram via de Rozengracht moeten rijden en daarmee altijd langer duren dan een verbinding metro+metro met overstap op Vijzelgracht. Ook is met het verlengen van lijn 17 naar Nieuw-Sloten de laatste lijn met achterland dat naar CS moet verdwenen. Alle overgebleven lijnen op het Leidseplein komen uit zuid, waar reizigers naar CS al M52 en lijn 24 hebben. Een lijn Leidseplein - CS is in mijn ogen dus niet meer nodig als er een OWL rijdt.
Metro naar Schiphol
De grote ontbrekende verbinding in mijn plaatje is een metro naar Schiphol. Dit betekent niet dat ik het niet nodig acht, maar ik zie het als een losse keuze op basis van de capaciteit van de Schiphol spoortunnel. Het draagt niet bij aan een verbeterde leefbaarheid of bereikbaarheid van de stad. Het netwerk dat ik voorstel kan goed functioneren met een hoogfrequente treindienst vanaf Schiphol naar de stations Amsterdam Zuid, Lelylaan, Sloterdijk en Centraal. Als de capaciteit van de spoortunnel toch ontoereikend is kan de Oost-Westlijn via een eventuele tweede terminal worden verlengd naar Schiphol of kan de Noord Zuidlijn worden verlengd naar Schiphol. Dit heeft verder geen invloed op de rest van het netwerk.